آنفولانزا
مترادف های مورد استفاده برای بیماری:
- سرماخوردگی شدید
آنفولانزا یک عفونت ویروسی است که با حمله به سیستم تنفس فوقانی سبب بروز علایم مختلف در بینی، گلو و ریه ها می شود. در اغلب افراد، بیماری به صورت خود بخود بهبود می یابد اما گاهی مشکلات ناشی از عفونت برای برخی مبتلایان مرگ بار است.
افراد در معرض خطر شامل موارد ذیل می شوند:
- ۱- خردسالان زیر ۵ سال
- ۲- سالمندان بالای ۶۵ سال
- ۳- زنان باردار و مادرانی که کمتر از دو هفته از زایمان آن ها گذشته است.
- ۴- افراد دچار ضعف سیستم ایمنی (افراد پیوند اندام، مبتلایان به بیماری های خود ایمنی که دارو های سرکوب سیستم ایمنی دریافت می کنند، افرادی که بطور ذاتی توانایی تولید پادتن ندارند، مبتلایان به ایدز و …)
- ۵- مبتلایان به بیماری های مزمن همانند آسم، دیابت، بیماری های قلبی، بیماری کبدی و کلیوی
- ۶- افراد چاق، با شاخص توده بدنی بالاتر از ۴۰
علی رغم آنکه واکسیناسیون سبب مصونیت ۱۰۰ درصد در افراد نمی شود، اما واکسن آنفولانزا همچنان بهترین دفاع برای جلوگیری از ابتلا به این عفونت می باشد.
علائم
علایم اولیه آنفولانزا همانند سرماخوردگی می باشد بطوریکه در هر دو عفونت آبریزش بینی، خس خس سینه و گلودرد دیده می شود. روند تشدید علایم در سرماخوردگی به آرامی صورت می پذیرد اما این موارد در آنفولانزا یکباره رخ داده و از شدت بیشتری برخوردار است. شایعترین علایم آنفولانزا شامل تب (۳۹.۴ الی ۴۰.۵ درجه سانتی گراد)، درد عضلانی، تعریق، سردرد، سرفه های مداوم و خشک، تنگی نفس، خستگی و احساس ضعف، آبریزش بینی، گلودرد و درد چشم است. سه علامت تهوع، استفراغ و اسهال نیز در برخی کودکان دیده می شود اما در بزرگسالان به ندرت رخ می دهد.
جدول زیر به مقایسه علایم سرماخوردگی، عفونت آنفولانزا و کرونا می پردازد.
علایم بالینی/ بیماری | آنفولانزا | سرما خوردگی | کرونا |
علایم پیش درامد | ندارد | یکی روز یا بیشتر | ندارد |
شروع | ناگهانی | تدریجی | ناگهانی |
تب | ۳۸.۲ تا ۳۹ درجه | در بالغین نادر | ۳۸.۲ تا ۳۹ درجه یا بالاتر |
سردرد | ممکن است شدید | نادر | گهگاهی |
درد عضلانی | معمولا وجود داشته و شدید است | متوسط | معمولا وجود داشته و ملایم تا شدید است |
خستگی مفرط | معمولا وجود دارد | اغلب دیده نمی شود | معمولا وجود داشته و ملایم تا شدید است |
ضعف | ممکن است بیش از ۲ هفته طول بکشد | متوسط | گهگاهی |
گلو درد | شایع | اغلب دیده می شود | گهگاهی |
عطسه | گهگاهی | معمولا دیده می شود | معمولا دیده می شود |
احتقان و ابریزش بینی | گهگاهی | معمولا دیده می شود | گهگاهی |
سرفه | معمولا بصورت خشک | متوسط و منقطع | معمولا بصورت خشک و ممتد |
آز دست دادن حس چشایی | بندرت | اغلب با از دست داشت حس چشایی | اغلب با از دست دادن ناگهانی حس چشایی |
توصیه می شود در صورت بروز علایم زیر فورا به پزشک مراجعه کنید:
۱- در بزرگسالان: تنگی نفس، درد قفسه سینه، سرگیجه مداوم، حمله صرع، ضعف یا درد شدید عضلانی
۲- در کودکان: تنگی نفس، آبی شدن رنگ لب ها، درد قفسه سینه، دهیدراته شدن بدن، درد شدید عضلانی و حمله صرع
علت بیماری
گروهی از ویروس ها سبب بروز آنفولانزا می شوند که شامل ویروس آنفولانزا (نوع A، B، و C)، آدنو ویروس ها می باشد. نوع A و B ویروس آنفولانزا شایعترین عامل بروز بیماری می باشند که سالیانه سبب بروز اپیدمی آنفولانزا می شوند. این دو تیپ از ویروس آنفولانزا تهاجمی تر بوده و اغلب مبتلایان نیازمند مراجعه به بیمارستان و دریافت مراقبت های پزشکی می باشند. ویروس آنفولانزا تیپ C علایم خفیف تری را به دنبال داشته و معمولا سبب بروز اپیدمی نمی شود.
عامل میکروبی طی سرفه یا عطسه کردن وارد هوا شده و از طریق ذرات آئروسل به سایرین انتقال می یابد. انتقال این بیماری واگیر دار در کودکان و بزرگسالان ممکن است بصورت مستقیم از طریق تنفس هوای آلوده صورت بگیرد و یا با دست زدن به اشیای آلوده و انتقال به چشم، بینی و دهان انجام شود. فرد مبتلا از زمان ظاهر شدن علایم تا حداقل پنج روز بعد ناقل بوده و رعایت نکات بهداشتی هنگام مواجهه با ایشان ضروری است.
ویروس های آنفولانزا تیپ A و B دائما در حال تغییر (جهش) می باشند. در نتیجه سیستم ایمنی بدن با شناسایی هر سویه و تولید پادتن های حفاظتی علیه آن پاسخ می دهد. اما در مواجه با ویروس جدید، پادتن های قبلی تا حد زیادی کارایی لازم را برای ایجاد مصونیت را از دست می دهند.
شکایت ها
در اغلب موارد علایم قابل تحمل می باشد اما در برخی موارد بیماری با بروز مشکلات جدی، مراجعه به پزشک و دریافت تجویز های لازم همراه می باشد. این دسته از بیماران عموما از موارد زیر شکایت می کنند:
ذات الریه یا سینه پهلو، التهاب نایژه ها، حملات آسم شدید، مشکلات قلبی، عفونت چشم و سندرم زجر تنفسی حاد.
بروز ذات الریه در کودکان و بزرگسالان، به ویژه در مبتلایان به بیماری های مزمن، ممکن است خطر مرگ به دنبال داشته باشد.
الگوهای بالینی
آنفولانزای اسپانیایی
این سویه از جهش در آنفولانزای A زیر گروه H1N1 مشتق شده و عامل همه گیری آنفولانزا در سال ۱۹۱۸ می باشد. این ویروس توانایی آنرا داشت که با فعال کردن بیش از حد گلبول های سفید، سبب بروز پدیده ای بنام طوفان سایتوکینی شده و مرگ و میر را بدنبال داشته باشد.
آنفولانزای پرندگان
همه گیری آنفولانزا در سال ۲۰۰۵ ناشی از بروز جهش های متعدد در آنفولانزای A زیر گروه H5N1 بود که باعث شد این ویروس قابلیت بیماریزایی در انسان نیز کسب کند. از آنجا که میزبان اصلی این ویروس پرندگان بودند و جهش های یاد شده در این جانداران رخ داد، سویه جدید به آنفولانزای پرندگان نامگذاری شد.
آنفولانزای خوکی
نوعی جهش خاص در ویروس آنفولانزای A زیر گروه H1N1 سبب شد این ویروس شایعترین علت ابتلای انسان به آنفولانزا در اپیدمی سال ۲۰۰۹ گردد. وجود آنفولانزای خوکی در خوک ها در جهان پدیده ای عادی می باشد. اما انتقال آن به انسان و بیماریزایی در انسان شایع نیست. بنابراین حتی با مصرف گوشت آلوده به ویروس نیز به بیماری مبتلا نمی شود. اما جهش در سویه جدید سبب شد قابلیت انتقال و بیماریزایی به انسان پیدا کند.
شیوع
شیوع ناگهانی انواع مختلف آنفولانزا در فصول سرد سال رخ می دهد. براساس اطلاعات منتشر شده از موارد ابتلا به آنفولانزا طی ۲۰ سال اخیر، سرایت پذیری ویروس آنفولانزای A زیر گروه H1N1 بیش از همه در کودکان و بزرگسالان گزارش شده است. این در حالی است که سالمندان ویروس انفولانزای A زیر گروه H3N2 سرایت پذیری بالاتری داشته است.
در کشور های صنعتی بیشترین مرگ و میر برای افراد بالاتر از ۶۵ سال رخ می دهد. این در حالی است که در کشور های در حال توسعه آمار مرگ و میر در کودکان زیر ۵ سال شایع تر است. در بحث انتقال، آنفولانزای فصلی به راحتی در تجمعات از افراد بیمار و ناقل به سایرین انتقال می یابد. اما رعایت نکات بهداشتی مانع از گسترش فراوان آن می گردد. تاکنون،خطرناک ترین همه گیری آنفولانزا در سال های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ رخ داد و بیش از ۵۰۰ میلیون نفر (۲۷ درصد جمعیت زمین) را مبتلا کرد. میزان تلفات این هم گیری برابر با ۱۰۰ میلیون نفر بوده و بصورت خودبخودی از بین رفت. بیشترین قربانیان این سویه از آنفولانزا گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال بود.
عوامل خطر
سن
نوزادان زیر ۶ ماه، خردسالان زیر ۵ سال و سالمندان بالاتر از ۶۵ سال بیش از بقیه در معرض ابتلا به آنفولانزای فصلی شدید می باشد.
جنس
براساس اطلاعات موجود زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به علایم شدید انفولانزا بوده که ممکن است مرگ آور باشند. همچنین، زنان در صورت واکسیناسیون، به مصونیت طولانی تری دست می یابند.
عوامل جغرافیایی
سرایت پذیری آنفولانزای فصلی به شدت با دو فاکتور دما و رطوبت ارتباط دارد. به طوریکه آب و هوای سرد و خشک ایده آل تری شرایط برای انتقال ویروس آنفولانزا می باشد نامناسب ترین شرایط برای انتقال ویروس آنفولانزا نیز آب و هوای گرم و مرطوب می باشد. توجه داشته باشید گرما سبب غیر فعال شدن ویروس آنفولانزا می گردد. از طرفی همه گیری در مناطق معتدل بیشتر در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماه های بارانی اتفاق می افتد ولی این روند فصلی بروز همه گیری همواره ثابت نبوده و ممکن است. موارد تک گیر یا همه گیری بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با فصل رخ دهد. اما میزان مرگ و میر ممکن است الزاما از این متغیر ها طبعیت نکرده و تا حد زیادی به سن و وضعیت سیستم ایمنی بستگی دارد
براساس آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ در ایران ۱۰۰۶۴ مورد فوت به علت ذات الریه و آنفولانزا گزارش شده است که شامل ۳ درصد کل مرگ و میر های این سال می باشد. شمار جان باختگان آنفولانزا نیز براساس داده های BBC در سال ۲۰۱۹ به صورت زیر می باشد:
استان | موارد گزارش شده مرگ |
کرمان | ۱۵ |
فارس | ۱۲ |
اصفهان | ۱۰ |
آذربایجان شرقی | ۱۰ |
گیلان | ۶ |
مازندران | ۶ |
گلستان | ۵ |
قزوین | ۵ |
کردستان | ۳ |
کهگیلویه و بویراحمد | ۳ |
زنجان | ۳ |
آذربایجان غربی | ۳ |
خراسان شمالی | ۳ |
خراسان رضوی | ۳ |
هرمزگان | ۲ |
بوشهر | ۲ |
سیستان | ۱ |
سبک زندگی (تغذیه، مصرف ویتامین ها، ….)
چاقی
با ارزیابی داده های پاندمی آنفولانزا در سال ۲۰۰۹ مشخص شد افراد چاق بیش ازسایرین در معرض ابتلا به بیماری می باشند .مطالعات بیشتر نشان داد در افراد چاق سیستم ایمنی پاسخ ضد ویروسی با تاخیر و ناقص اعمال می گردد. از طرف دیگر، کارایی واکسن های ضد ویروسی نیز در این افراد پایین تر از سایرین می باشد.
مصرف سیگار و دخانیات
مصرف سیگار و دخانیات با ایجاد اختلال در سیستم ایمنی، سبب ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به آنفولانزا می گردد.
فعالیت فیزیکی
محققان دریافته اند که انجام مداوم حرکات ورزشی ملایم از ریسک ابتلا به عفونت های دستگاه تنفس فوقانی می کاهد.
استرس مزمن
استرس مزمن سبب ترشح کورتیزول و ضعف سیستم ایمنی می گردد. بنابراین این عمل نیز بطور بالقوه ممکن است احتمال ابتلا به آنفولانزا و سایر عفونت ها را افزایش دهد.
نژاد
براساس آمار گزارش شده از مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، فراوانی آنفولانزا فصلی در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ از سرتاسر دنیا ارزیابی شد و نتایج حاکی از آن بود که سیاهپوستان غیر بومی آمریکای جنوبی در همه سنین، و سپس بومیان آمریکای لاتین در سنین بالاتر از ۵ سال بیشترین استعداد ابتلا به آنفولانزا را داشته و سفید پوستان غیر بومی آمریکای لاتین پایین ترین احتمال ابتلا را به خود اختصاص داده اند.
وراثت
عفونت های محیطی بطور کلی قابل انتقال به نسل بعدی نیستند. در این میان، هر گونه جهش ژنتیکی در ژن هایی که در در این میان، هر گونه جهش ژنتیکی در ژن هایی که در پاسخ به عفونت های ویروسی نقش ایفا می کنند، ممکن است استعداد فرد را برای ابتلا به آنفولانزا افزایش دهد. براساس گزارش های در دسترس، جهش در ژن هایی مانند اینترفرون نوع 1 و فاکتورهای مرتبط با آن از این دسته می باشند
سایر بیماری ها
۱- افراد مبتلا به ضعف یا نقص سیستم ایمنی (نظیر افرادی که پیوند عضو دریافت کرده اند، بیماران مبتلا به بیماری های خود ایمنی که دارو های سرکوب ایمنی ایمنی مصرف می کنند، افراد مبتلا به ایدز، افراد که به طور مادرزادی دارای نقص در سیستم ایمنی می باشند)، مبتلایان به بیماری های مزمن (مانند آسم، بیماری های قلبی، دیابت، بیماری کبد و کلیه، افراد مبتلا به سرطان) بیش از سایرین در معرض ابتلا به آنفولانزا بوده و در صورت ابتلا علایم شدیدتری از خود بروز می دهند.
۲- سینوزیت: ابتلا به سینوزیت موجب عفونت و التهاب در حفره بینی شده و در صورت عدم درمان، احتمال ابتلا به آنفولانزا را افزایش می دهد.
۳- بارداری: طی دوره بارداری از آنجا که سیستم ایمنی بدن تا حدی تضعیف می شود، بدن بیش از سایر مواقع در معرض ابتلا به عفونت های ویروسی و نیز آنفولانزا می باشد. بهترین توصیه برای این افراد استفاده از واکسن های پیشگیرانه است.
مراقبت ها
باید ها
در شرایط ویژه واکسیناسیون کمی پیش از شروع فصل سرما ضروری است. توجه داشته باشید که واکسن آنفولانزا به دو صورت تزریقی و اسپری بینی موجود می باشد اما واکسن اسپری بینی در برخی خردسالان زیر ۲ سال، بزرگسالان بالای ۵۰ سال، زنان باردار، کودکان ۲ تا ۱۷ ساله که قرص آسپرین مصرف می کنند، افراد با ضعف سیستم ایمنی و کودکان ۲ تا ۴ سال که از آسم رنج می برند، توصیه نمی شود. نکته دیگر آنکه در افرادی که نسبت به تخم مرغ حساسیت دارند نیز استفاده از واکسن آنفولانزا تحت شرایط کنترل شده امکان پذیر است. توجه داشته باشید استفاده از واکسن آنفولانزا در بیشتر کودکان به صورت تک دوز تجویز می شود. اما در کودکان بالای ۶ ماه تا ۸ سال اغلب دریافت دوز دوم واکسن یک ماه بعد از تزریق دوز اول توصیه می گردد.
نباید ها
همانطور که گفته شد مصونیت ناشی از واکسن آنفولانزا ۱۰۰ درصد نیست. بنابراین، رعایت شیوه نامه های بهداشتی زیر ضروری است:
۱- شستن مداوم دست ها: حداقل ۲۰ ثانیه شستشوی دست ها با آب و صابون، دومین روش موثر برای پیشگیری از ابتلا به آنفولانزا می باشد. در صورت در دسترس نبودن آب و صابون، استفاده از محلول های ضد عفونی کننده دست نیز توصیه می شود.
۲- دست نزدن به صورت: دست آلوده هرگز نباید با چشم ها، بینی و دهان تماس بیابد.
۳- پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه و عطسه: برای این کار استفاده از دستمال تمیز یا آرنج دست و سپس شستشوی دست ها پیشنهاد می شود.
۴- تمیز کردن سطوح: محل های در تماس با دست افراد مانند دستگیره درب، میز کار و … همواره نیاز به ضد عفونی کردن دارند.
۵- دوری از تجمعات: بیماری آنفولانزا به راحتی از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد. بنابراین با دوری از تجمعات و رعایت فاصله اجتماعی می توان زنجیره انتقال را مخصوصا در مهدهای کودک، مدارس، رستوران های و وسایل حمل و نقل عمومی شکست.
همچنین در صورت بروز ابتلا به بیماری، حداقل تا ۲۴ ساعت پس از برطرف شدن تب در خانه بمانید تا شانس انتقال بیماری به سایرین کاهش یابد.
تشخیص
در اغلب موارد، پزشک با توجه به علایم و معاینه فیزیکی به تشخیص آنفولانزا می پردازد. گاهی نیز در صورت لزوم انجام آزمایشات تخصصی تر پیشنهاد می شود که شامل موارد زیر می باشد:
۱- تست PCR: تست PCR با ویژگی هایی از قبیل حساسیت و اختصاصیت بالا، مقرون به صرفه و کم تهاجمی بودن بهترین گزینه برای تشخیص بیماری آنفولانزا و نوع ویروس عفونی می باشد.
۲- کشت ویروس: در این روش با نمونه برداری از ریه ها و مجاری تنفسی و مجاور کردن با سلول ها، کشت ویروس انجام شده و در این روش ابتدا نمونه برداری از نازوفارنکس با کمک سواپ های داکرون صورت می گیرد. در ادامه سواپ در لوله های حاوی محیط انتقالی ویروس انداخته شده و به آزمایشگاه منتقل می گردد. سپس، بخشی از محیط آلوده به ویروس به پلیت کشت سلولی (شامل سلول های Madin-Darby canine kidney (MDCK) و African Green Monkey Kidney (VERO)) تلقیح می گردد . در گذشته این روش ۳ تا ۱۰ روز زمان برای تکثیر ویروس نیاز داشت. اما اکنون با پیشرفت تکنولوژی تکثیر ویروس در مدت ۱ تا ۳ روز انجام می پذیرد.
۳- تست تشخیص سریع: در این روش از فرد مشکوک یا مبتلا به آنفولانزا نمونه خون دریافت و سرم آن جداسازی می شود. در ادامه با مجاورکردن سرم با پنل های حاوی مولکول های ویروس آنفولانزا (آنتی ژن های ویروسی)، وجود یا عدم وجود پادتن های ضد ویروس آنفولانزا بررسی می شود. این آزمایش گذشته نگر بوده و عمدتا برای بررسی مصونیت نسبت به ویروس یا واکسن بکار می رود.
درمان
دارویی
معمولا افراد مبتلا به آنفولانزا نیازی به درمان دارویی نداشته و با کمی استراحت و مصرف مقادیر زیادی مایعات بطور خودبخود بهبود می یابند. اما در صورت تشدید علایم بنابر تشخیص پزشک می توان از داروهای ضد ویروسی مانند اوسلتامیویر، زانامیویر، پرامیویر و یا بالوکسیویر استفاده کرد. مصرف این داروها در روز های ابتدایی ابتلا به آنفولانزا، مانع از بروز علایم شدید می گردد
اوسلتامیویر یک داروی خوراکی است. زانامیویر بصورت استنشاقی همانند اسپری های آسم مورد استفاده قرار می گیرد. مصرف زانامیویر برای افرادی که از مشکلات تنفسی مزمن رنج می برند (نظیر آسم و بیماری های ریوی) ممنوع است.
عوارض جانبی داروهای ضد ویروسی فوق شامل تهوع و استفراغ می باشد. مصرف این داروها همراه با غذا تا حدی از عوارض جانبی فوق می کاهد.
دو داروی ضد ویروسی آمانتادین و ریمانتادین در گذشته برای درمان بیماری آنفولانزا مورد استفاده قرار می گرفت اما با ایجاد مقاومت دارویی در ویروس، از چرخه مصرف خارج شد.
مصرف داروی های مسکن: داروی های استامینوفن و ایبوپروفن سبب مقابله با درد ناشی از بیماری آنفولانزا می شود. مصرف آسپرین برای کودکان مبتلا به آنفولانزا ممنوع می باشد زیرا احتمال بروز سندرم ری (نوعی اختلال کشنده) را افزایش می دهد. سندرم یاد شده نوعی انسفالوپاتی پیشرونده است که با نشانه هایی مانند استفراغ، کاهش هوشیاری و بروز تشنج همراه است. علت بروز آن در پی مصرف آسپرین در کودکان مبتلا به آنفولانزا مشخص نیست.
اغلب کودکان یک هفته بعد از ابتلا به آنفولانزا بهبود می یابند اما ممکن است حس ضعف و خستگی بدن را به مدت ۳ الی ۴ هفته تجربه کنند.
تغییر سبک زندگی و درمان های خانگی
استفاده از روش های زیر در بسیاری موارد سبب فایق آمدن بر علایم بیماری آنفولانزا می شود:
۱- مصرف مقدار زیادی مایعات: نوشیدن آب، آب میوه و سوپ های آبکی از دهیدارته شدن بدن هنگام ابتلا به آنفولانزا جلوگیری می کند.
۲- استراحت کردن: این عامل با تقویت سیستم ایمنی سبب از بین رفتن سریع عفونت می گردد. همچنین با کاهش فعالیت فیزیکی، از بروز سرفه های پی در پی و آزار دهنده جلوگیری می شود.
۳- مرطوب کردن فضای خانه: همانطور که گفته شد احتمال سرایت ویروس در آب و هوای گرم و مرطوب کمتر است. استفاده از بخور های گیاهی در محل کار یا منزل علاوه بر کمک به هیدارته شدن هوا و مجاری تنفسی، از ابتلا به بیماری های عفونی به ویژه آنفولانزا و سرماخوردگی جلوگیری میکند
۴- پرهیز از رفتارهای مضر: نوشیدنی های الکلی علاوه بر افزایش احتمال ابتلا به اضافه وزن، چاقی و بیماری های کبدی، سبب تضعیف سیستم ایمنی نیز می شود. بنابراین توصیه می شود افراد از رفتار های پرخطر مانند مصرف نوشیدنی های الکلی و کشیدن سیگار خودداری کنند.
تقویت سیستم ایمنی
مصرف انواع فراورده های لبنی پروبیوتیک، علاوه بر تقویت سیستم ایمنی از بروز بسیاری مشکلات گوارشی حین ابتلا به آنفولانزا و سرماخوردگی جلوگیری می کند. ویتامین C و ماده معدنی روی جهت تقویت سیستم ایمنی برای تقابل راحتتر با عفونت های ویروسی بسیار مفید است.
اطبای سنتی مصرف سیر، زنجبیل و پونه کوهی را جهت پیشگیری و درمان عفونت های تنفسی توصیه می کنند. روغن ماهی غنی از امگا ۳ بوده و با احیای سلول های دفاعی بدن، برای پیشگیری از بروز انواع عفونت ها توصیه می گردد.
برخی مطالعات حاکی از آن است که مصرف مقادیر کافی ویتامین D، تا ۱۲ درصد احتمال ابتلا به عفونت های حاد تنفسی را کاهش می دهد.
