آلزایمر

اسامی مترادف

• بیماری آلزایمر
• آلزایمر
• فراموشی

تعریف

آلزایمر یا بیماری فراموشی یک اختلال پیشرونده سیستم عصبی است که سبب مرگ سلول های عصبی و تحلیل رفتن بافت مغز می گردد. بیماری آلزایمر مهمترین عامل بروز زوال عقل می باشد به طوریکه توانایی تفکر و ارتباطات اجتماعی فرد از بین می رود. از دست دادن حافظه مشخصه کلیدی بیماری آلزایمر بوده و علایم اولیه آن با ضعف در تکلم و به یاد آوردن وقایع اخیر آغاز می شود.

علائم

از دست دادن حافظه مشخصه کلیدی بیماری آلزایمر بوده و علایم اولیه آن با ضعف در تکلم و به یاد آوردن وقایع اخیر آغاز می شود. در ابتدا ممکن است فرد مبتلا از این علایم آگاه باشد ولی پیشرفت بیماری و تخریب بافت مغز سبب بروز مشکلات جدی  می شود.

علائم اصلی آلزایمر

• اختلال در حافظه
• اختلال در تفکر و استدلال
• اختلال در تصمیم گیری
• اختلال در توانایی برنامه ریزی و انجام فعالیت های روزمره
• اختلالات شخصیتی و رفتاری

اختلال در حافظه

احتمال فراموشی در همه افراد وجود دارد اما از دست دادن حافظه در آلزایمر مداوم و پیشرونده است به طوری که فرد حتی توانایی انجام فعالیت ها خود را در خانه و محیط کار از دست می دهد. در این بخش بیمار علایمی همچون تکرار جملات بصورت پی در پی، فراموش کردن جملات یا اتفاقات گذشته، فراموش کردن محل قرار دادن وسایل، فراموش کردن اسامی اعضای خانواده و حتی اختلال در واژه یابی برای بیان جملات از خود نشان بدهند.

اختلال در تفکر و استدلال

عدم تمرکز مخصوصا در مورد مفاهیم عددی از علایم بارز مربوط به اختلال در تفکر می باشد. همچنین از دست دادن توانایی انجام چندین کار بطور همزمان در مبتلایان از چالش های مهم این بیماری یاد می شود.

اختلال در تصمیم گیری

در آلزایمر ممکن است فرد توانایی تصمیم گیری را نیز از دست بدهد. برای مثال، هنگام انتخاب لباس مناسب برای آب و هوای مختلف، تشخیص پاسخ مناسب موقع مواجه با سوختن غذا و یا موقعیت خطرناک حین بروز سانحه رانندگی از مشکلات شاخص از دست دادن قدرت تصمیم گیری در بیماری آلزایمر است.

اختلال در توانایی برنامه ریزی و انجام فعالیت های روزمره

ممکن است پیشرفت بیماری آلزایمر تا حدی رو به وخامت بگذارد که فرد توانایی انجام بازی های مورد علاقه، پختن غذا و حتی استحمام را نیز از دست بدهد.

اختلالات شخصیتی و رفتاری

تغییراتی که در مغز بیماران رخ می دهد، رفتار و حالات شخصیتی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری که فرد به علایمی همچون افسردگی، بی تفاوتی، بی اعتمادی، پرسه زدن، توهم دزدیده شدن وسایل، اختلالات خواب و تغییرات خلق و خو دچار می شود. از طرفی خوشبختانه برخی مهارت ها حتی با پیشرفت بیماری آلزایمر نیز توسط بیمار بدرستی قابل انجام می باشد. این مهارت های شامل خواندن کتاب، داستان گویی، آواز خواندن، گوش دادن به موسیقی، نقاشی، ساخت کاردستی و … می باشد.

شکایت ها

بیماری آلزایمر با تاثیر بر توانایی تعامل و برقراری ارتباط موثر با دیگران، از جهاتی برای فرد مبتلا، اطرافیان و نیز حتی پزشکان مشکلاتی را سبب می شود که شامل:

• بیماران توانایی برقراری ارتباط کلامی و اظهار درد ندارند.
• دنبال کردن روند درمان و مصرف به موقع داروهای تجویز شده به راحتی امکان پذیر نیست.
• به سختی می توان توضیح شفافی از علایم سایر بیماری های فرد یا عوارض جانبی داروهای مصرفی دریافت کرد.

با تشدید بیماری و آسیب بیشتر به مغز، فعالیت هایی همچون بلعیدن غذا، حفظ تعادل هنگام راه رفتن، توانایی کنترل دفع و ادرار دچار اختلال می گردند. این موارد استعداد فرد را در ابتلا به مشکلاتی مانند گیر کردن غذا در گلو (اختلال بلع)، ابتلا به آنفولانزا و ذات الریه، افتادن، زخم بستر، سوء تغذیه، اسهال، یبوست و مشکلات دهان و دندان افزایش می دهد.

علل بیماری

از علت یا علل اصلی بیماری آلزایمر تاکنون اطلاعات قطعی در دسترس نمی باشد. اما آنچه می دانیم آن است که برخی پروتئین های مغز (معروف به بتا آمیلویید و پروتئین های تاو (Tau) بطور غیر طبیعی در بافت مغز تجمع یافته و سبب اختلال در عملکرد سلول های عصبی و سپس آسیب به سلول های عصبی می شوند.

شیوع

از میان ۵۰ میلیون فرد مبتلا به زوال عقل در جهان، تقریبا ۶۰ الی ۷۰ درصد افراد از بیماری آلزایمر رنج می برند (قریب به ۳۰ تا ۳۵ میلیون مبتلا در دنیا). شیوع این بیماری در کشور آمریکا برابر با ۵.۸ میلیون نفر بوده و اغلب مبتلایان بیش از ۷۵ سال سن دارند. همچنین، فراوانی این بیماری در جمعیت ۶۷ تا ۷۸ ساله ایران بطور تقریبی برابر با ۲.۳ درصد می باشد. در مجموع حدود ۷۰۰ هزار فرد مبتلا به آلزایمر در ایران گزارش شده است و روند شیوع آن به صورتی است که هر ۷ دقیقه یک نفر در ایران به آلزایمر گرفتار می شود.

عوامل خطر

برخی عوامل استعداد افراد را در ابتلای به بیماری آلزایمر افزایش می دهند. این موارد شامل:

سن

افزایش سن شناخته شده ترین عامل زمینه ساز بیماری آلزایمر می باشد. نتایج یک مطالعه حاکی از آن است که شانس ابتلا به بیماری آلزایمر در سنین ۶۵ تا ۷۴ سال، ۷۵ تا ۸۴ و بالای ۸۵ سال به ترتیب تقریبا برابر با ۰.۴، ۳.۲ و ۷.۶ درصد می باشد.

افزایش سن شناخته شده ترین عامل زمینه ساز بیماری آلزایمر می باشد.

تخریب پایانه های عصبی در افراد اغلب از اواخر دهه ۴۰ زندگی آغاز می گردد. با اینحال آلزایمر عمدتا در افراد بالای ۶۵ سال رخ می دهد. اما همانطور که در ادامه توضیح داده خواهد شد، برخی بیماری ها (مانند نشانگان داون) سبب بروز آلزایمر زودرس می شوند.

جنس

از نظر آماری تفاوت چشمگیری در میزان ابتلای زنان و مردان دیده نمی شود. اما برخی محققان معتقدند زنان طول عمر بالاتری دارند و بالطبع فراوانی بیماری در این جنس بیشتر می باشد.

ماه تولد

احتمال این بیماری در متولدین تابستان نسبت به متولدین فصول سرد سال بیشتر است. ممکن است که در متولدین ماه های سرد سال، احتمال بروز تغییرات اپی ژنتیک مرتبط با متابولیسم بدن بیشتر است. بر همین اساس، خطر ابتلا به چاقی و فشار خون بالا در این افراد بالاتر بوده و میتواند زمینه ظهور زوال عقل و آلزایمر را فراهم کند.

عوامل جغرافیایی

از تاثیر عوامل جغرافیایی بر بروز بیماری آلزایمر شواهد چندانی در دست نیست اما فراوانی این بیماری در مناطق روستایی بالاتر از شهر نشینان است. براساس اطلاعات سازمان آمار، استان‌های گیلان، مازندران، تهران، اصفهان و سمنان ۵ استان اول کشور از نظر تعداد سالمند هستند و استان‌های هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان جزو استان‌های جوان کشور قرار دارند. اطلاعات رسمی از فراوانی ابتلا به تفکیک استان در دسترس نمی باشد ولی انتظار می رود فراوانی این بیماری در استان هایی که سالمندان بیشتری دارند، فراوان تر باشد.

سبک زندگی

آلودگی هوا: آلودگی هوا سبب افزایش احتمال بروز زوال عقل و بیماری آلزایمر می گردد.

مصرف نوشیدنی های الکلی: مصرف الکل سبب بروز آسیب به بافت مغز می گردد و بر همین اساس برخی محققان ارتباط موثری بین مصرف نوشیدنی های الکلی و ابتلا به فراموشی و آلزایمر مشاهده کرده اند.

الگوی خواب نامنظم: خواب دیر هنگام شبانه و نیز خوابیدن طولانی مدت در ابتدای صبح می تواند بر بروز بیماری آلزایمر تاثیرگذار باشد.

عوامل مستعدکننده: عواملی مانند ورزش نکردن، اضافه وزن و چاقی، سیگار کشیدن، فشار خون بالا، دیابت نوع ۲ کنترل نشده و نیز کلسترول بالای خون از عوامل مستعد کننده ابتلا به آلزایمر در نظر گرفته می شوند.

عوامل بازدارنده: از طرفی برخی عوامل همچون ارتباطات اجتماعی بالا که سبب درگیر شدن مغز و تحریک فعالیت آن گردد، سبب کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر می شود. جالب آنکه فراوانی این بیماری در افراد تحصیل کرده کمتر دیده می شود که این موضوع می تواند به فعالیت بیشتر مغز محصلین بازگردد. کیفیت تدریس به کودکان نیز در مطالعه ای بعنوان عاملی مهم برای تاخیر در ابتلا به زوال عقل و بیماری آلزایمر مطرح شده است. علت مطرح شده در این رابطه آن است که آموزش مناسب به کودکان سبب می شود احتمال انجام برخی عادات نامناسب در سبک زندگی کاهش یابد. مثلا ورزش کردن، رعایت رژیم غذایی سالم و دوری از چاقی و دیابت، و عدم مصرف دخانیات از جمله مواردی است که در صورت رعایت از دوران کودکی، احتمالا ابتلا به آلزایمر را در دوران سالمندی کاهش می دهد.

نژاد

براساس شواهد موجود، سیاه پوستان آفریقا و بومیان آمریکای لاتین نسبت به سفید پوست ها از خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر برخوردارند.

وراثت

براساس یافته های حاصل از بررسی الگوی خانوادگی مبتلایان، محققان دریافتند تغییراتی (جهش) در سه ژن خاص سبب ابتلای قطعی فرد به بیماری آلزایمر می شود. فراوانی این تغییرات تنها در کمتر از ۱ درصد از مبتلایان گزارش شده و این موارد نادر، عموما در سنین میانسالی آغاز می شود و نسل به نسل در فرزندان قابل توارث است. در صورتی که یکی از والدین واجد این جهش ژنتیکی (در ژن APOE) باشد، با احتمال ۵۰ درصد به هر یک از فرزندان انتقال می یابد. اما برخورداری از این جهش الزاما به معنای ابتلا به آلزایمر نمی باشد زیرا عوامل محیطی متعددی که در این مقاله گزارش شده اند، احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش یا افزایش می دهند. علاوه بر این، به دلیل نادر بودن این جهش ژنتیکی در بین مبتلایان، آمار دقیقی از احتمال ابتلای سایر فرزندان در دسترس نمی باشد.

سایر بیماری ها

سندرم داون: بسیاری مبتلایان به سندرم داون از بیماری آلزایمر نیز رنج می برند. سندرم داون یک ناهنجاری ناشی از وجود سه کروموزوم ۲۱ (تریزومی 21) در انسان می باشد. رمز های ژنتیکی پروتئین های بتا آمیلویید در کروموروزم ۲۱ نیز حمل می شود. بنابراین این افراد نسخه های بیشتری از ژن های تولیدکننده پروتئین بتا آمیلویید را داشته و عموما در سنین ۱۰ تا ۲۰ سالگی مستعد ابتلا به آلزایمر می باشند.

اختلال شناختی خفیف: هر گونه کم حافظگی غیر طبیعی در افراد که نسبت به افراد هم سن و سال رخ بدهد تحت عنوان اختلال شناختی خفیف تعریف می شود. توجه داشته باشید که در این موارد فرد توانایی ارتباط اجتماعی خود را در خانه و محیط کار به طور طبیعی ایفا می کند. این افراد در معرض ابتلا به فراموشی و بیماری آلزایمر می باشند.

آسیب به سر: مطالعات گسترده ای حاکی از آن است که در افراد بالای ۵۰ سال که دچار آسیب به سر و مغز شده اند، احتمال بسیار زیادی برای ابتلای به زوال عقل و بیماری آلزایمر دارد. وقوع این عارضه عمدتا در ۶ ماه تا دو سال ابتدایی پس از بروز آسیب به سر مشاهده شده است.

مراقبت ها

ابتلا به بیماری آلزایمر قابل اجتناب نیست. اما به هرحال رعایت برخی عوامل، خطر ابتلا را تا حد چشمگیری کاهش داده یا حتی به تعویق می اندازند. رژیم غذایی سالم و صحیح، ورزش و جلوگیری از ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی، عدم مصرف سیگار و نوشیدنی های الکلی، نواختن یک آلت موسیقی، مطالعه، شرکت در رخداد های اجتماعی، رقص و بازی از جمله این موارد می باشد.