دیابت نوع 2‏

شیوع

براساس آمار گزارش شده تا کنون بیش از ۴۶۲ میلیون نفر مبتلا به دیابت نوع ۲ ثبت شده است.

این آمار برابر با حدود ۶.۲۶ درصد از جمعیت جهان بوده و فراوانی افراد ۱۵ تا ۴۹ ساله، افراد ۵۰ تا ۶۹ ساله و افراد بالای ۷۰ سال به ترتیب برابر با ۴.۴ درصد، ۱۵ درصد و ۲۲ درصد می باشد. همچنین آمار مبتلایان سالیانه تقریبا برابر با ۶۰۵۹ بیمار در هر جمعیت ۱۰۰ هزار نفری می باشد و سالانه ۴.۲ میلیون نفر در جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست می دهند.

در ایران نیز براساس آمار رسمی وزارت بهداشت و آمار غیر رسمی، بیش از ۵.۵ میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند که بیش از ۹۰ درصد افراد به دیابت نوع دو  مبتلا هستند. به بیانی دیگر می توان گفت ۱۱ درصد افراد بالای ۲۵ سال به دیابت نوع ۲ مبتلا می باشند و ۱۷ درصد افراد بالای ۲۵ سال نیز در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ (اصطلاحا prediabetic) می باشند.

عوامل خطر

سن

این بیماری عموما در سنین بالاتر از ۴۵ سال شایع می باشد. بر همین اساس به آن “دیابت بزرگسالان” اطلاق می شود. اما ممکن است در هر سنی رخ بدهد.

جنس

براساس آمار جهانی شیوع دیابت نوع ۲ در مردان کمی بیش از زنان می باشد. اما احتمال بروز عوارضی مانند مشکلات قلبی و کلیوی در زنان بالاتر است.

اما در ایران شیوع دیابت نوع ۲ در مردان و زنان متفاوت بوده و به ترتیب برابر با ۱۰ درصد و ۱۱.۵ درصد است.

ماه تولد

یک مطالعه آماری بر روی ۳.۳ میلیون فرد چینی نشانگر آن است که

متولدین ماه های مختلف تابستان نسبت به پاییز و زمستان از ریسک ابتلای پایین تری برای دیابت نوع ۲ برخوردارند. علت احتمالی این تفاوت شاید به نوع مواد غذایی در دسترس در فصول مختلف باز گردد.

عوامل جغرافیایی

شواهد در دسترس حاکی از آن است که نرخ ابتلا به دیابت نوع ۲ در افرادی که در مناطق مرتفع نسبت به دریا زندگی می کنند بالاتر است.

آمار مبتلایان در اروپا به بیش از ۶۰ میلیون نفر می رسد. در قاره آسیا نیز بیشترین فراوانی ابتلا به دیابت نوع ۲ در کشور های بنگلادش، هندوستان، پاکستان و سری لانکا گزارش شده است. برای مثال این آمار در هندوستان برابر با ۱۳۴ میلیون فرد مبتلا می باشد.

در آمریکا قریب به ۳۴ میلیون فرد مبتلا به دیابت نوع ۲ گزارش شده است. میانگین سنی ابتلا به بیماری در این کشور برابر با ۴۵ سال می باشد.

سبک زندگی

۱- کم تحرکی: افراد با فعالیت فیزیکی پایین در معرض ابتلا به سندرم متابولیک، افزایش وزن و چاقی می باشند. همچنین کم تحرکی خطر مقاومت به انسولین و بروز دیابت نوع ۲ را افزایش می دهد.

۲- تغذیه: در بزرگسالان رژیم غذایی حاوی شیر پرچرب، نان و انواع شیرینی جات با فرد را در معرض چاقی و ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می دهد. به طور کلی هر آنچه زمینه بروز اضافه وزن و چاقی را فراهم کند، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را نیز افزایش می دهد.

۳- کمبود ویتامین D: کاهش مقادیر ویتامین D فعال با فاکتور هایی مانند افزایش بافت چربی بدن و گلوکز خون و نیز کاهش حساسیت به انسولین همبستگی دارد. در نتیجه کمبود ویتامین D را نیز می توان عاملی بالقوه برای افزایش استعداد ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ نیز در نظر گرفت.

۴- مصرف دخانیات: با توجه به شواهد کافی در مورد افزایش هموگلوبین A1c در افراد سیگاری در دسترس می باشد، می توان گفت که مصرف دخانیات احتمال ابتلا به هر دو نوع دیابت نوع ۱ و ۲ را افزایش می دهد. همچنین، مصرف دخانیات با تضعیف کردن سیستم ایمنی سبب می شود در صورت ابتلا به دیابت، علایم از شدت بیشتری نسبت به افراد غیر سیگاری برخوردار باشند.

نژاد

براساس مطالعات اپیدمیولوژیک در بین ساکنان آمریکا، فراوانی دیابت نوع ۲ در نژاد هایی نظیر سیاه پوستان، بومیان آمریکای جنوبی، نژاد آسیایی و بومیان ساکن جزایر اقیانوس اطلس نسبت به سفید پوستان بیشتر می باشد.

در مطالعه آماری دیگری فراوانی موارد تشخیص داده شده دیابت نوع ۲ در نژاد های مختلف برابر است با: آسیایی ۹ درصد، آفریقایی-آمریکایی 13.2 درصد، بومیان آمریکای لاتین ۱۲.۸ درصد، سفید پوستان غیر بومی آمریکای لاتین ۷.۶ درصد، بومیان آمریکای شمالی ۶ تا ۲۴ درصد (به عبارت دیگر برحسب قبیله های مختلف، نرخ ابتلا متفاوت می باشد).

وراثت

بیش از ۷۵ درصد افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، در میان اقوام و بستگان نزدیک خود نیز فرد مبتلا به بیماری را دارند. از این جهت دانشمندان دریافتند که شاید پس زمینه ژنتیکی افراد نیز در وراثت بیماری موثر باشد.

بر همین اساس یافته های مختلف حاکی از آن است که احتمال ابتلا به بیماری در:

• فرزندان افرادی که مادر مبتلا به دیابت دارند برابر با ۲۵.۶ درصد
• فرزندان افرادی که پدر مبتلا به دیابت دارند برابر با ۲۱.۲ درصد
• افرادی که در بین اقوام درجه دوم خود مبتلا به دیابت دارند برابر با ۶.۵۴ درصد
• دوقلوهای دو تخمکی هنگامی که یکی از دو قلوها بیمار باشد برای قل دیگر برابر است با ۱۵.۷ درصد
• دوقلوهای تک تخمکی هنگامی که یکی از دو قلوها بیمار باشد برای قل دیگر برابر است با ۱۷.۵ درصد

سایر بیماری ها

۱- چاقی: افزایش وزن از جمله مواردی است که خطر ابتلا به علایم سندرم متابولیک را افزایش می دهد. بدین ترتیب مبتلایان چاقی بیش از دیگران در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می گیرند.

از طرفی نوع چاقی نیز در ابتلا به دیابت نوع ۲ موثر است. خطرناکترین الگوی چاقی مربوط به افرادی است که بافت چربی عموما در ناحیه شکم و پهلوها تجمع می یابد.

۲- سندرم تخمدان پلی کیستیک: این سندرم نوعی اختلال هورمونی شایع است که ۵ تا ۱۰ درصد از خانم ها به آن مبتلا می باشند. در مبتلایان به این بیماری، تخمک ها بصورت فولیکول نارس در آمده و با تولید نابجای هورمون های استروییدی، سبب افزایش تولید انسولین، مقاومت به انسولین در بافت های مختلف و چاقی بیش از حد می شوند که آنها را در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می دهد.

۳- اختلال قند خون ناشتا: این نامگذاری به علت بالا بودن قند خون افراد ناشتا می باشد و به صورت بالقوه به عنوان پیش درامدی برای ابتلا به دیابت نوع ۲ محسوب می گردد. افراد مبتلا در صورت عدم درمان و کنترل این اختلال، طی سه سال ممکن است به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند.

۴- حاملگی: در برخی موارد به علت اختلالات هورمونی در زمان بارداری، قند خون به شدت افزایش یافته و دیابت نوع ۲ را سبب می شود. علت اصلی بروز دیابت بارداری مشخص نیست.

مراقبت ها

از آنجا که بیماری دیابت نوع ۲ یک بیماری مزمن می باشد، ضروری است با رعایت برخی نکات از تشدید علایم بیماری و دچار شدن به بیماری های ثانویه که به عنوان عوارض دیابت محسوب می شوند جلوگیری شود. این نکات به طور خلاصه عبارتند از:

• کنترل قند مطلوب و توسط خود فرد
• مصرف صحیح و به موقع دارو
• چک کردن HbA1C در چکاپ های سه ماهه
• آموزش تغذیه درمانی طبی (سالانه)
• بررسی چشم ها ۱ تا ۲ بار در سال توسط پزشک متخصص برای ارزیابی وضعیت بینایی و احتمال ابتلا به به آب مرواورید و سایر اختلالات چشم
• بررسی و غربالگری سالیانه کلیه ها با سونوگرافی برای اطلاع از ابتلا به اختلالات کلیوی مانند نفروپاتی دیابتی
• از آنجا که بیماران از ضعف سیستم ایمنی نیز برخوردارند، انجام واکسیناسیون علیه آنفولانزا، کرونا، پنوموکوک، هپاتیت ب ضروری می باشد
• مراقبت از دست و پا و جلوگیری از بروز زخم و عفونت
• پیش گیری از افت قند خون و ابتلا به ضعف شدید که منجر به زمین خوردن و بروز آسیب گردد

تشخیص

از آنجا که در هر دو نوع دیابت شیرین، افزایش قند خون رخ می دهد، نحوه تشخیص افتراقی این دو بیماری بسیار به یکدیگر شباهت دارد.

آزمایش ها

با دریافت نمونه خون و ادرار و بررسی فاکتور های زیر می توان به تشخیص ابتلا به دیابت نوع ۲ رسید:

۱- قند خون ناشتا: مقادیر بالاتر از 126 mg/dl از قند خون می تواند نشانه از ابتلا به بیماری دیابت یا احتمال ابتلا به بیماری باشد.

۲- قند خون تصادفی: اندازه گیری قند خون در حالت غیر ناشتا اگر مقادیر بالاتر از 200 mg/dl را نشان دهد، فرد احتمالا به دیابت مبتلا می باشد. البته دو عامل فوق باید چندین بار سنجیده شده و نتایج همه موارد نشانگر بالا بودن قند خون باشد.

۳- هموگلوبین گلیکوزیله A1c خون: اگر مقادیر این هموگلوبین بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بودن بیش از ۶.۵ درصد باشد، معمولا این فاکتور مجدد اندازه گیری می شود. در صورتی که هر دو بار مقادیر بیش از ۶.۵ درصد باشد، احتمالا فرد به دیابت مبتلا ست. این فاکتور نشانگر وضعیت قند خون طی دو الی سه ماه گذشته فرد می باشد. نیمه عمر این هموگلوبین ۹۰ روز می باشد و هنگام تولید شدن، مولکول های قند به این هموگلوبین اتصال می یابند. این فرایند را گلیکوزیله شدن هموگلوبین می نامند. هر چه میزان قند خون بیشتر باشد، هموگلوبین A1c گلیکوزیله بیشتری تولید می شود.

۴- انسولین خون: تنها با اندازه گیری مقادیر انسولین خون می توان با قطعیت اعلام کرد که فرد به دیابت نوع ۱ یا ۲ مبتلا می باشد. در دیابت نوع ۱ مقادیر انسولین به شدت کاهش یافته است. این در حالی است که در دیابت نوع دوم مقادیر انسولین خون طبیعی بوده و یا حتی بیش از حد نرمال می باشد.

۵- مقادیر اجسام کتونی ادرار: همانطور که گفته شد، در بیماران دیابتی به علت آنکه امکان جذب گلوکز توسط سلول ها و بافت های مختلف وجود ندارد، سلول ها با مصرف کردن منابع چربی و پروتئین، انرژی کسب می کنند و پسماند های اسیدی (معروف به اجسام کتونی) آن را از طریق خون و ادرار دفع می کنند. مشاهده کتون ها در ادرار نشانه ای از ابتلا به دیابت می باشد.

۶- تست تحمل گلوکز: این آزمایش نسبت به سایر آزمایشات کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و عمدتا برای تشخیص دیابت بارداری کاربرد دارد. در این آزمون از فرد خواسته می شود تا ۱۲ ساعت از شب هنگام را گرسنه سپری کرده و صبح در مطب پزشک یک مایع قندی مصرف کند. پس از آن، میزان قند خون به صورت مداوم تا دو ساعت بعد از مصرف نوشیدنی سنجیده می شود. در این حالی اگر میزان قند خون:

• کمتر از 140 mg/dl باشد وضعیت قند خون نرمال است.
• بین 140 الی 199 mg/dl باشد فرد در معرض ابتلا به دیابت می باشد (اصطلاحا فرد پیش دیابت می باشد).
• بیش از 200 mg/dl باشد، احتمالا فرد به دیابت مبتلا شده است.

جدول زیر خلاصه ای از وضعیت قند خون و ارتباط آنرا با دیابت به نمایش گذاشته است:

درمان

الف: دارویی

‍۱- متفورمین: این دارو عموما از طریق تاثیر بر کبد سبب می شود گلوکز کمتری از کبد به خون آزاد شود. همچنین، متفورمین در افزایش حساسیت سلول های بدن نسبت به انسولین نیز موثر می باشد. برخی بیماران پس از مصرف متفورمین دچار کمبود ویتامین B12 می شوند. سایر عوارض جانبی این دارو شامل: تهوع، اسهال و درد شکمی  است.

۲- سولفونیل اوره آز: این دارو میزان تولید و ترشح انسولین را افزایش می دهد. عوارض جانبی مانند کاهش قند خون و افزایش وزن برای این دارو گزارش شده است.

۳- Glinides: این دارو نیز سبب تحریک سلول های های پانکراس به تولید انسولین می گردد. سرعت اثرگذاری این دارو نسبت به sulfonylureas بیشتر بوده و مدت اثر ان کمتر است. عوارض جانبی هر دو دارو مشابه یکدیگر می باشد.

۴- Thiazolidinedione: این دارو سبب افزایش حساسیت سلول های بدن نسبت به انسولین و در نتیجه افزایش برداشت گلوکز توسط سلول ها می شود. اما مصرف این دارو خطر ابتلا به نارسایی های قلبی، سرطان مثانه، کاهش استحکام استخوان، افزایش کلسترول از نوع LDL و افزایش وزن را به دنبال دارد.

۵- مهار کننده های DPP-4: دارو های این گروه (sitagliptin، saxagliptin و linagliptin) سبب کاهش قند خون می شوند اما سرعت اثر گذاری آن کند می باشد. مصرف این دارو ها نیز ممکن است عوارضی مانند التهاب پانکراس و درد مفاصل را در پی داشته باشد.

۶- آگونیست های گیرنده GLP-1: این داروهای تزریقی (exenatide، liraglutide و semaglutide) موجب کاهش هضم غذا در روده و در نتیجه کاهش جذب قند از دستگاه گوارش می شوند. این داروها با کاهش وزن همراه بوده و خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهند. سایر عوارض جانبی که برای این دسته از داروها گزارش شده است شامل: احتمال التهاب پانکراس، تهوع، استفراغ و اسهال.

۷- مهار کننده های SGLT2: این مهارکننده ها (canagliflozin، dapagliflozin و empagliflozin) فیلتراسیون خون را در کلیه تحت تاثیر قرار داده و مانع از بازجذب گلوکز به جریان خون می شوند. به بیان دیگر، این داروها دفع ادراری گلوکز را افزایش می دهند. همچنین، ویژگی هایی مانند کاهش حمله قلبی و سکته مغزی نیز در بیمارانی که از این گروه از داروها استفاده می کنند گزارش شده است. عوارض قابل توجهی که به دنبال مصرف این داروها رخ می دهد شامل موارد زیر می باشند:

• خطر قطع عضو و کاهش استحکام استخوان ها (برای داروی canagliflozin)
• خطر بروز قانقاریا
• عفونت های قارچی در واژن
• عفونت مجاری ادراری
• کاهش فشار خون
• افزایش کلسترول

ب: تغییر سبک زندگی

• تغذیه: برخلاف دیابت نوع ۱ که نوعی بیماری خود ایمن می باشد و از نظر تغذیه ای رژیم غذایی مدیترانه ای برای مبتلایان توصیه می شود، در دیابت نوع دوم رژیم غذایی خاصی پیشنهاد نشده است. اما توصیه می شود بیماران موارد زیر را در رژیم غذایی خود رعایت کنند:
• تغذیه منظم و مصرف اسنک های سالم
• کاهش حجم وعده های غذایی
• افزایش مواد غذایی حاوی فیبر (سبزیجات، میوه، و حبوبات) تا برای مدت طولانی حس سیری داشته باشند
• کاهش مصرف حبوبات غنی از نشاسته مانند ذرت و گندم
• استفاده از روغن های سالم مانند روغن زیتون و روغن کانولا که فاقد از اسیدهای چرب اشباع می باشند
• مصرف لبنیات کم چرب و ماهی هایی با چربی کم مانند ماهی ساردین
• در صورت تمایل به مصرف شیرینی و نان، استفاده از مواد غذایی بدون قند مانند شکلات و نان رژیمی نیز توصیه می شود.

۲- ورزش: انجام فعالیت های ورزشی بخش مهمی از مدیریت بیماری دیابت می باشد. این کار نه تنها سبب کنترل میزان قند خون می شود، بلکه از بروز چاقی و سایر عوارض مرتبط با دیابت جلوگیری می کند. انواع ورزش هایی که برای این افراد توصیه می شود شامل موارد زیر می باشند:

الف) ورزش های هوازی: پیاده روی، شنا، دوچرخه سواری و دویدن از جمله ورزش های هوازی است که برای مدت حداقل ۳۰ دقیقه در روز برای مبتلایان به دیابت نوع دو توصیه می شود. شدت انجام این ورزش ها وابسته به نظر مربی ورزشی و شرایط جسمانی فرد می باشد.

ب) ورزش های مقاومتی: ورزش هایی مانند وزنه برداری و کوه نوردی با تقویت استقامت و تعادل افراد، روش خوبی برای چربی سوزی و کاهش قند خون می باشد.

در صورتی که برحسب شرایط کاری مجبور به نشستن طولانی مدت پشت میز های کامپیوتر هستید، سعی کنید هر نیم ساعت یکبار برخاسته و کمی راه بروید.

۳- کاهش وزن: این کار برای کنترل بهتر قند خون ضروری است. زیرا چربی انباشته شده در بدن پتانسیل تبدیل شدن به قند را دارد. بنابراین چربی اضافی بدن نیز خود سبب انباشته شدن بیشتر گلوکز در خون و تشدید علایم بیماری دیابت می گردد. از طرفی در صورتی که سلول های بدن قادر به استفاده از قند خون نباشند با مصرف چربی و پروتیین های در دسترس، اقدام به تولید ترکیبات اسیدی به عنوان پسماند کرده که پس از رها شدن به خون امکان بروز کتواسیدوز و اغما را فراهم می آوردم.

۴- پرهیز از دخانیات: همانطور که گفته شد دود سیگار نه تنها فرد را مستعد ابتلا به دیابت نوع ۱ می کند بلکه در شدت یافتن علایم بیماری دیابت نوع ۲ و بروز معضلات ثانویه نیز تاثیر گذار است. بنابراین اجتناب از مصرف سیگار و دخانیات، از تشدید بیماری جلوگیری می کند.

۵- پرهیز از مصرف نوشیدنی های الکلی: این نوشیدنی ها نیز بسته میزان قند موجود، سبب افزایش گلوکز خون می شوند. از طرفی الکل موجود در این نوشیدنی های خطر نارسایی کبدی و ابتلا به سرطان کبر را به دنبال دارد.

دیابت (نوع 1 و 2) از منظر طب سنتی

مترادف ها

دیابیطش، ذیابیطس، برمیز، ذرب البول، دولاب، زلق الکلیه

تعریف

نوعی بیماری است که در آن فرد بیمار مدام تشنه است و اگر آب بخورد بدون هیچ تغییری همان آب را به صورت ارادی در ادرار دفع می کند.

علت شناسی

ضعف کلیه

اتساع و گشاده بودن دهانه مجاری ادراری

سوء مزاج سرد کبد یا عموم بدن

سوء مزاج گرم کلیه

درمان

با توجه به خطرات افزایش یا کاهش قند خون، بیماران به هیچ عنوان نباید بدون مشورت با پزشک داروهای تنظیم کننده ی قند خون خود را قطع کنند. در کنار مصرف آن دارو ها می توان از تدابیر زیر بهره برد و با نظر پزشک میزان مصرف دارو ها را تنظیم کرد.

درمان های ساده ی اولیه

• زندگی در مکانی که هوای رو به سرد دارد.
• انجام ورزش ملایم و پرهیز از انجام ورزش های سنگین و فعالیت های خسته کننده
• پرهیز از جماع زیاد
• در ابتدای شروع بیماری، تعریق بسیار کمک کننده است ( سونای خشک). اما به افراط هم نباید منجر شود.
• سوپ های چرب حاوی مرغ و سبزیجات
• استفاده از آب سیب، گلابی و به
• استفاده از چاشنی های ترش مانند آب غوره
• آش های ترش مانند آش زرشک، آش آلو، آش تمرهندی، آش غوره

درمان های کمک کننده

• مداومت بر استفاده از یک لیوان آب خیار + یک قاشق مرباخوری اسفرزه
• نصف لیوان آب کدو + یک قاشق غذاخوری سکنجبین
• مصرف غذاهای سرد و تر مانند جو ( به صورت سوپ یا ماء الشعیر طبی: یک پیمانه جو در 20 پیمانه آب بجوشد تا جو ها شکفته شود. سپس آب روی آن از مواد ته نشین شده جدا شود. آب روی آن ماء الشعیر طبی است که به صورت جداگانه مصرف شود و از باقیمانده در تهیه سوپ جو استفاده شود)
• دوغ ترش در همراهی با آب کدو، روغن گل سرخ، نعنا، اسفرزه یا نان
• تخم حماض، تخم شنبلیله، تخم خرفه و سماق به میزان مساوی مخلوط شده، کاملا پودر شود و بعد از هر وعده غذایی یک قاشق چایی خوری میل شود.
• یک لیوان آب هندوانه + یک قاشق مربا خوری شیرخشت + یک قاشق چایی خوری طباشیر