سندرم خستگی مزمن

مترادف های مورد استفاده برای بیماری:

• آنسفالیت میالژیک
• فیبرومیالژی
• Systemic exertional intolerance disease

تعریف:

خستگی نوعی احساس نداشتن نیرو است. اغلب اوقات خستگی را می توان به برخی عادات روزمره زندگی مانند کار کردن زیاد، کمبود انرژی، ورزش نکردن و حتی افسردگی نسبت داد. در مواردی مانند مصرف الکل و عوارض جانبی داروها (مانند آنتی هیستامین و داروهای سرماخوردگی)، ورزش شدید، کم خوابی و عدم رعایت رژیم غذایی مناسب نیز احتمال بروز خستگی وجود دارد. همچنین در بسیاری بیماری ها نیز، خستگی به عنوان علامت و نشانه ابتلا به بیماری ظهور می یابد. از جمله این بیماری های می توان به موارد زیر اشاره داشت:

نارسایی حاد کبدی، کم خونی، دیابت، افسردگی، کرونا، بیماری های قلبی-عروقی، مالتیپل اسکلروزیس، چاقی، آپنه خواب، استرس، آسیب به مغز، کم کاری و پر کاری تیرویید، سندرم خستگی مزمن.

بطور کلی چهار نوع خستگی وجود دارد که عبارتند از:

۱- خستگی موقتی: این حالت به صورت حاد بروز کرده و معمولا از بی خوابی به مدت یک یا دو روز ناشی می شود.

۲- خستگی تجمعی: این نوع خستگی بدلیل کم خوابی در روز های اخیر رخ می دهد.

۳- خستگی دوره ای: در مواردی که در مدت روز به فعالیت های مختلف جسمی و فکری پرداخته و دیگر قادر به انجام فعالیت در طول شب هنگام را نداشته باشد اصطلاحا خستگی دوره ای می گویند.

۴- خستگی مزمن: در این حالت خستگی به صورت مداوم بوده و در همه شرایط با فرد همراه است. این نوع خستگی برخلاف سه الگوی ابتدایی حتی با استراحت کردن نیز برطرف نمی شود. سندرم خستگی مزمن از این نوع است. مبتلایان به این سندرم حداقل بیش از ۶ ماه از خستگی رنج می برند که علت آنرا نمی دانند. وضعیت بیماران تا حدی تشدید می شود که با انجام هر گونه فعالیت جسمی و فکری خسته تر از قبل می شوند. همانطور که گفته شد مبتلایان با استراحت مطلق نیز از این نوع خستگی رهایی نمی یابند.

علائم  

برخی علایم شایع در مبتلایان به سندرم خستگی مزمن شامل موارد زیر است: 

۱- خستگی 

۲- گلو درد  

۳- سردرد مزمن و جابجاشونده 

۴- التهاب غدد لنفاوی 

۵- درد بدون علت در عضلات و مفاصل  

۶- استراحت کردن و خوابیدن سبب رفع خستگی نمی شود 

۷- اختلال در حافظه، قدرت تمرکز و تفکر 

۸- سرگیجه و سنگینی سر؛ به طوریکه هنگام نشستن و برخاستن رخ بدهد 

۹- اختلالات بینایی مانند تاری دید یا دیدن نقاط سفید و سیاه 

۱۰- افزایش ضربان قلب و افت فشار خون 

شدت علایم در هر دو جنس مرد و زن یکسان است علایم فوق در سندرم خستگی مزمن با نشانه های بیماری فیبرومیالژی شباهت دارد و بر همین اساس برخی دانشمندان این دو بیماری را جنبه های مختلف یک بیماری واحد در نظر می گیرند. 

توجه داشته باشید برخی علایم نیز با سایر اختلالات شباهت دارد که در تشخیص افتراقی اهمیت دارند. این موارد شامل موارد زیر هستند: 

الف) خستگی: همانطور که گفته شد خستگی به عنوان عارضه جانبی داروهای مورد استفاده در برخی بیماری های مزمن مانند کم خونی، دیابت و کم کاری تیرویید نیز دیده می شود. در این موارد برای تشخیص افتراقی با بررسی سابقه پزشکی فرد و نوع دارو های مصرفی امکان نزدیک شدن به تشخیص نهایی امکان پذیر می شود. 

ب) اختلالات خواب: این نشانه در بیماری هایی مانند بی خوابی، سندرم پاهای بی قرار و آپنه خواب انسدادی  نیز مشاهده می شود. 

ج) مشکلات ذهنی: 

در مواردی مانند افسردگی و استرس مزمن بروز نشانه خستگی محتمل است در صورت ابتلا به این مشکلات توصیه می شود ‏برای رفع مشکل خستگی از روانپزشک و روانشناس خود مشاوره بگیرید.‎براساس شاهد موجود،  عواملی مانندبارداری، یائسگی و چرخه های قاعدگی سبب تشدید علایم در بانوان می گردد. ‏

شکایت ها 

بیماران از موارد زیر شکایت دارند: 

۱- تمایل به سر کار نرفتن 

۲- تمایل به انزا و اجتناب از اجتماعات  

۳- افسردگی  

۴- اختلالات خواب 

۵- در عضلانی و مفاصل 

۶- تپش قلب 

۷- کم حافظگی 

علل بروز بیماری: 

علت اصلی بروز سندرم خستگی مزمن همچنان مشخص نشده است. برخی دانشمندان معتقدند ممکن است افراد با استعداد ابتلا به این اختلال به دنیا آمده و هنگام مواجهه با موارد زیر، سندرم خستگی ظهور کند. 

عفونت های ویروسی 

از آنجا که برخی افراد بعد از ابتلا به عفونت های ویروسی دچار سندرم خستگی می شوند، محققان معتقدند عفونت ویروسی ممکن است جرقه ای برای بروز بیماری باشد. از جمله این عفونت های ویروسی می توان به ویروس اپشتن بار و HHV612 اشاره داشت. 

اختلالات سیستم ایمنی 

در این افراد پاسخ ایمنی به شکل نامعمولی تغییر یافته است. بطوریکه سلول های ایمنی از خود عملکردی غیر طبیعی نشان می دهند. مثلا سیستم ایمنی علیه سایر سلول های بدن پادت تولید می کند. گروهی از سلول های سیستم ایمنی بدن به نام ماستوسیت در پاسخ های آلرژی شرکت دارند. دانشمندان دریافته اند که در بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن این سلولها بطور غیر طبیعی فعال شده (اصطلاحا فرد دچار سندرم شده است) و با ایجاد شرایط التهابی در بافت مغز سبب اختلال در عملکرد مغز و بروز خستگی می شوند

برهم خوردن تعادل برخی هورمون ها 

در برخی افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن عدم تعادل هورمون های هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و غدد فوق کلیه (کاهش کورتیزول) دیده می شود. میزان اثر این تغییرات همچنان نامشخص می باشد. 

آسیب های جسمی و روحی 

بعضی مبتلایان نیز شروع سندرم خستگی مزمن را پس از تجربه یک آسیب جسمی یا روحی شدید بیان می کنند. 

الگوهای بالینی 

الگوی بالینی برای خستگی وجود ندارد. 

شیوع

براساس اطلاعات مرکز کنترل و پیشگیری از عفونت آمریکا (CDC)، حدود ۸۳۶ هزار تا ۲.۵ میلیون نفر در آمریکا به بیماری خستگی مبتلا بوده و ۹۰ درصد این موارد تشخیص داده نشده است فراوانی این اختلال در زنان ۱.۵ تا ۲ برابر آقایان می باشد.

عوامل خطر  

عواملی که خطر ابتلا به سندرم خستگی مزمن را افزایش می دهند شامل موارد زیر هستند: 

سن 

ابتلا به سندرم خستگی مزمن به رنج سنی خاصی محدود نبوده و همه سنین در معرض ابتلا به این بیماری می باشند.  اما اغلب مبتلایان را جوانان و افراد میانسال (۴۰ تا ۶۰ سال) تشکیل می دهند. از طرفی براساس مطالعات انجام گرفته، حدود نیم درصد از کودکان نیز ممکن است به این سندرم دچار شوند. 

جنس 

فراوانی بیماری در زنان بیش از مردان است. البته این موضوع شاید به دلیل آن باشد که زنان برونگراتر بوده و علایم خود را راحتتر به پزشک خود اطلاع می دهند. نرخ ابتلا در مطالعات مختلف بین ۱.۵ تا ۴ برابر مردان گزارش شده است.  

ماه تولد 

مطالعات انجام شده تا کنون ارتباطی بین ماه تولد و خستگی گزارش نکرده اند.  

سبک زندگی  

دخانیات: مصرف سیگار با تشدید علایم مرتبط است. اما اطلاعاتی در مورد آنکه مصرف سیگار سبب بروز سندرم خستگی مزمن می شود در دست نیست. 

نوشیدنی های الکلی: مصرف این نوشیدنی های نیز با تشدید علایم سندرم خستگی مزمن ارتباط دارد. بطوری که پرهیز از مصرف این نوشیدنی ها تا حد زیادی تهوع و اختلالات خواب بیماران را بهبود می بخشد. 

استرس: شواهد موجود حاکی از آن است که اضطراب بویژه در افراد کم درآمد سبب افزایش احتمال ابتلا به سندرم خستگی مزمن می گردد. زیرا این افراد برای بهبود وضعیت اقتصادی خود در حال تلاش بوده اما به رضایت مندی  کافی نمی رسند. 

نژاد: 

مرکز کنترل و پیشگیری از عفونت آمریکا معتقد است فراوانی خستگی  در نژاد سفید پوستان بیش از سایر نژاد های موجود در آمریکا است. در مطالعه دیگری گزارش شده است که افراد نژآد افریقایی-آمریکایی و سرخپوستان بیش از نژاد قفقازی در معرض ابتلا به این سندرم می باشد.  

وراثت:  

تاکنون ادله ای مبنی بر دخالت ژنتیک در ابتلا به سندرم خستگی مزمن یافت نشده است. اما از آنجا که در مواردی برخی اعضای یک خانواده به این بیماری مبتلا می باشند، احتمال دخالت ژنتیک در افزایش استعداد بروز سندرم خستگی وجود دارد. 

سایر بیماری ها 

عفونت با ویروس اپشتن بار: برخی مبتلایان از عفونت با ویروس EBV رنج می برند. نتیجه مطالعه ای نمایانگر آن بود که ۲۲ درصد از افراد مبتلا به این عفونت پس از شش ماه ممکن است به سندرم خستگی مزمن نیز دچار شوند. 

دو عفونت باکتریای تب Q و تب دنگی نیز در مطالعه مروری دیگری بعنوان عوامل زمینه ساز سندرم خستگی مزمن معرفی شده اند. اما چگونگی این استعداد  ابتلا مشخص نیست. ابتلا به این سندرم خستگی مزمن، مانعی برای بارداری ایجاد می کند. اما در اغلب موارد علایم بیماری در دوران بارداری شدت می یابد. 

مراقبت ها 

۱- در انجام فعالیت های ورزشی زیاده روی نکرده و کم کم مدت و شدت تحرک خود را افزایش دهید. 

۲- توجه داشته باشید که سازمان بهداشت جهانی این سندرم را یک بیماری نوروفیزیولوژیک  و نه بیماری اعصاب و روان در نظر گرفته است. بنابراین از هر فعالیتی که سبب پیشرفت روند بیماری می گردد خودداری کنید. 

۳- توصیه های پزشکی را جدی گرفته و از روند درمان خود نا امید نشوید 

۴- در انجام فعالیت های مختلف ورزشی، آشپزی و … سعی کنید از علاقمندی های خود استفاده کنید تا سریعا از انجام آنها خسته نشوید. 

۵- حمایت عاطفی و مشاوره افراد خانواده برای مقابله با محدودیت های ناشی از این اختلال بسیار مفید است. توجه داشته باشید که تجربه ابتلا به سندرم خستگی مزمن در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد. بطوریکه در برخی افراد شرکت در گروه های حمایتی سبب بهبود علایم گردد و در برخی دیگر موجب افزایش استرس و ر نتیجه تشدید علایم گردد. 

تشخیص 

آزمایش تشخیصی قطعی برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد. انستیتو پزشکی آمریکا راهنمایی برای تشخیص سندرم خستگی مزمن فردی مبتلا به این بیماری را چنین معرفی کرده است: 

۱- خستگی به حدی که فرد قادر نباشد فعالیت های روزمره ای که قبلا انجام میداده، ادامه بدهد. 

۲- خستگی به میزان قابل قبولی بعد از استراحت کردن رفع نشود. 

۳- نشانه خستگی پس از انجام فعالیت های جسمی، روحی یا تجربه یک واقعه احساسی تشدید شود

براساس این راهنما درصورتی که شرایط فرد شامل تمامی موارد فوق باشد، حتما باید حداقل یکی از علایم زیر را نیز برای بیش از شش ماه متوالی داشته باشد: 

۱- اختلال در حافظه، تمرکز یا قدرت تفکر

 ۲- سرگیجه هنگام برخاستن و نشستن 

همانطور که گفته شد برخی بیماری ها زمینه بروز سندرم خستگی مزمن را فراهم می کنند. بنابراین انجام  ازمایشات مختلف برای تشخیص بیماری زمینه ای و نیز رد برخی بیماری های دیگر که سبب بروز خستگی می شوند ضروری می باشد. این آزمایشات بصورت زیر طبقه بندی می شوند: 

۱- هورمون های انسولین، تیرویید، آلدوسترون و کورتیزول: برای بررسی ابتلا به دیابت، کم کاری تیروییدی و یا اختلالات قشر غدد فوق کلیه.

 ۲- فاکتور های خونی مانند اسید فولیک و آهن: جهت بررسی ابتلا به کم خونی یا بدخیمی هایی مانند لنفوم های خونی. 

۳- عفونت ها: تست های سرولوژیک و غیر سرولوژیک مختلفی برای تشخیص عفونت های ویروسی اپشتن بار، آنفولانزا، عفونت هرپس ویروس و بیماری لایم 

۴- بررسی اتوآنتی بادی های مختلفی که در بیماری هایی مانند مالتیپل  اسکلروزیس ، آرتریت روماتویید، پلی میوزیت، و درماتومیوزیت تولید می شوند.

همچنین مراجعه به پزشک نورولوژیست و بررسی وضعیت عصبی افراد برای رد یا تایید ابتلا به آپنه انسدادی خواب و پارکینسون  ضروری است. دریافت مشاوره روانشناسی و بررسی  سابقه روحی روانی افراد نیز برای اطلاع از وقوع یک رخداد روحی در گذشته فرد توصیه می شود. 

درمان 

دارویی 

برخی علایم سندرم خستگی مزمن با درمان های دارویی قابل بهبودی می باشند: 

۱- افسردگی: از آنجا که بسیاری مبتلایان به سندرم خستگی از افسردگی نیز  رنج می برند، مراجعه به پزشک متخصص و مصرف دارو های ضد افسردگی (مانند سروتونین، مونو آمینو اکسیداز) سبب مقابله با این علامت می گردد.  

۲- عدم تعادل هنگام برخاستن: این علامت اغلب در جوانان دیده می شود و دارو های تنظیم فشار خون (قرص لوزارتان)  و یا دارو های تنظیم ضربان قلب (پروپافنون، توکاینید، کویینیدین) ممکن است  برای رفع آن موثر باشند. 

۳- درد: مسکن هایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و استامینوفن برای تسکین درد توصیه می شود. 

گفتار درمانی و مشاوره روانشناسی 

گفتگو با مشاور کمک می کند تا فرد به مهارت هایی دست یابد که بتواند با این بیماری مزمن مقابله کند. افزایش روابط اجتماعی در مدرسه یا محل کار، و شرکت در مباحث پویای خانوادگی برای مقابله با افسردگی،  انزوا و اضطراب این بیماران بسیار مفید است. 

تغییر سبک زندگی 

• ورزش کردن: ورزش های شدید اغلب با تشدید علایم خستگی در مبتلایان به خستگی مزمن همراه است اما ورزش کردن در حد قابل تحمل (مانند پیاده روی یا دوچرخه سواری)، به روند بهبودی بیماران کمک می کند. 
• رژیم غذایی: تغذیه مناسبی که برای این بیماران توصیه می شود حاوی ترکیباتی مانند میوه و سبزیجات، ماهی، گوشت، تخم مرغ، غلات، لبنیات، و نان می باشد تا انرژی لازم برای انجام فعالیت های مختلف را فراهم کند. اما توجه داشته باشید که از مصرف شکر، شیرینی ها و کافئین پرهیز کنید.
• اجتناب از مواردی که سبب تشدید اختلالات خواب می شوند: مصرف کافیین (نوشابه و قهوه) یا هر آنچه در جهت تشدید وضعیت خواب بیماران گردد، توصیه نمی شود. در صورت صلاحدید، پزشک معالج ممکن است براساس نتایج آزمایشات چکاپ و مقادیر فاکتورهای اساسی مانند ویتامین ها و مواد معدنی موجود در خون، توصیه به مصرف مکمل های غذایی نیز داشته باشد.
• در سطح تحقیقاتی، مصرف برخی مکمل های غذایی نیز نشانه های مثبتی از بهبود روند بیماران فراهم کرده است. این مکمل ها شامل موراد زیر می باشند: 

کارنیتین، کوآنزیم Q10، منیزیم، ملاتونین، نیکوتین آمید آدنین دی نوکلیوتید و قند ریبوز.  

مطالعات انجام شده برای این موارد شامل جامعه آماری کوچکی بوده و فرایند دنبال کردن مداوم علایم بیماری با گذشت زمان انجام نشده است. به همین دلیل بررسی های بیشتر و دقیق تری در این زمینه ضروری می باشد. 

خستگی از منظر طب سنتی

مترادف ها 

اعیاء، ماندگی، ضعف، ثقل و سنگینی، کش آمدن، یازیدگی، تمطی، کسلانی، بلادت 

تعریف 

ناتوانی یک عضو یا کل بدن از انجام فعالیت های خود به خاطر احساس خستگی و ماندگی که می تواند همراه با احساس درد یا ضربان در مفاصل باشد. همچنین می تواند در همراهی با احساس سنگینی در بدن احساس کشش در عضلات باشد. 

علت شناسی 

• انواع سوء مزاج های عضوی و عمومی 

• امتلاء (تجمع مواد زائد در بدن) 

• فعالیت سنگین بدنی 

درمان 

در کنار رفع سبب ایجاد خستگی می توان از درمان های زیر بهره برد: 

درمان های ساده ی اولیه 

• ورزش ملایم 

• نرمش 

• مالش بدن 

• حمام مناسب 

• کم کردن غذا (روزه داری طبی) 

درمان های کمک کننده 

• ترکیبات حاوی جینکو و جینسینگ 

• ماء الشعیر طبی همراه با عسل: یک واحد جو در 14 برابر آب بجوشد تا شکفته شود. سپس آرام بماند تا ته نشین شود. آب زلال باقی مانده ی روی آن همراه با عسل میل شود. 

• روغن مالی بدن (عضو) با روغن گل سرخ، بابونه یا بنفشه 

• مقداری سبوس گندم یا سیاهدانه در یک کیسه پارچه ای ریخته، آن را گرم کرده و بر عضو قرار دهید. 

• سیر را با پوست در یک لیوان آب بجوشانید تا کاملا له شود و آب آن نصف شود. سپس نصف لیوان روغن زیتون به آن اضافه کنید تا مجددا بجوشد و همه ی آب آن تبخیر شده، نصف لیوان باقی بماند. روغن را صاف کرده و بر عضوی که احساس خستگی دارد مالیده شود. 

• استفاده از بابونه به صورت دمنوش یا ضماد ( 1 قاشق غذاخوری بابونه شیرازی را در دو لیوان آب جوشانده تا یک لیوان باقی بماند. آن را صاف کرده، تفاله ی باقی مانده را روی عضوی که احساس خستگی می کند قرار داده و عضو را ببندید و گرم نگه دارید. همچنین جوشانده ی آن را میل کنید. می توانید با اندکی نبات یا عسل شیرین کنید)