فشار خون پایین

مترادف های مورد استفاده برای بیماری:

• کم فشاری خون
• کم فشاری شریانی
• افت فشار خون

تعریف

فشار خون پایین نوعی بیماری غیر شایع است که در نتیجه کاهش فشار خون به دیواره شریان های مختلف بدن ایجاد می شود. فشار خون به دو عامل بستگی دارد: ۱- مقدار خونی که قلب به سرخرگ ها پمپاژ می کند ۲- میزان مقاومتی که در برابر جریان خون وجود دارد. این بدان معناست که هر چه قلب، خون کمتری پمپاژ کند و شریان ها گشادتر باشد (خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده باشن)، فشار خون کاهش می یابد.

اندازه گیری فشار خون بر حسب میلی متر جیوه (میلی متر جیوه) و به صورت یک کسر نمایش داده می شود. صورت کسر (فشار سیستولی) نمایانگر فشار داخل سرخرگ ها هنگام انقباض قلب است. مخرج کسر (فشار دیاستولی)، فشار داخل سرخرگ ها هنگام استراحت قلب را نمایش می دهد.

در تعریف کم فشاری خون باید اشاره داشت که فشار سیستولی و دیاستولی در مبتلایان به این بیماری به ترتیب کمتر از ۹۰ و ۶۰ میلی متر جیوه می باشد. پایین بودن فشار خون برای برخی افراد مشکلی را در پی ندارد. اما در بسیاری دیگر، افت فشار خون سبب بروز سرگیجه، غش و گاها آسیب های خطرآفرین به قلب و سیستم عصبی می شود.

علائم:

در برخی افراد فشار خون پایین پیغامی مبنی بر وجود یک بیماری زمینه را به دنبال دارد. به ویژه زمانی که فشار خون یکباره افت کرده و علایم زیر را به دنبال داشته باشد:

• ۱- سرگیجه و سنگینی سر
• ۲- غش کردن (سنکوب)
• ۳- تاری دید
• ۴- تهوع
• ۵- خستگی
• ۶- عدم تمرکز

کاهش شدید فشار خون برای بدن خطرناک بوده و نشانه های زیر را شامل می شود:

• ۱- گیجی (مخصوصا در بزرگسالان)
• ۲- پوست سرد و رنگ پریده
• ۳- تنفس سریع و کم عمق
• ۴- نبض خون سریع و ضعیف

شکایت ها

مبتلایان به کم فشاری خون از موراد زیر شکایت دارند:

۱- عدم تمرکز کافی برای انجام فعالیت های روزانه

۲- بروز آسیب های فیزکی متعدد به دلیل افت فشار خون و برخورد کردن با اجسام مختلف

۳- تمایل به انزوا و اجتناب از اجتماعات مختلف به دلیل احتمال بروز افت فشار خون و غش کردن

۴- خستگی مفرط

۵- خواب بیش از حد

۶- تعریق

الگوهای بالینی

پزشکان عموما افت فشار خون را با در نظر گرفتن علت بروز آن و شرایطی که در بروز افت فشار خون تاثیر گذارند، به چهار دسته تقسیم بندی می کنند:

۱- فشار خون پایین هنگام ایستادن: هنگام برخاستن و ایستادن جاذبه سبب می شود بخش اعظم خون به سمت اندام های تحتانی روانه شود. بدن نیز برای مقابه با این فرایند و بازگشت خون به سمت اندام های فوقانی، فعالیت و ضربان قلب را افزایش می دهد تا اطمینان یابد خون کافی به همه اندام های بدن انتقال می یابد.

در افراد مبتلا به فشار خون پایین هنگام ایستادن، مکانیسم مقابله ای (که در بخش بالا توضیح داده شد) دچار اختلال شده و فشار خون فورا کاهش می یابد. به دنبال آن علایمی مانند سرگیجه، سبکی سر، تاری دید و حتی غش کردن رخ می دهد. بروز این اتفاق مخصوصا در سالمندان شایع است. اما گاهی در جوانان نیز رخ می دهد.

علت بروز این اتفاق عواملی مانند دهیدراته شدن بدن (از دست دادن آب بدن)، استراحت طولانی مدت در وضعیت درازکش، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، کم خونی، سوختگی، دمای بالای محیط، گشاد شدن سیاهرگ ها، آمبولی ریوی و برخی اختلالات عصبی (سندرم گلین باره، بیماری پارکینسون، آتروفی چندگانه، زوال عقل) می باشد. مصرف برخی دارو ها نیز سبب بروز افت فشار خون هنگام ایستادن می شوند که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.

۲- فشار خون پایین پس از غذا خوردن: این نوع افت فشار خون عموما یک تا دو ساعت بعد از صرف غذا رخ می دهد و عموما در سالمندان شایع است. همچنین احتمال بروز این بیماری در افراد مبتلا به پرفشاری خون که از مشکلات قلبی رنج می برند یا مبتلایان به بیماری پارکینسون بیشتر دیده می شود.

علت بروز این واقعه آن است که هنگام غذا خوردن جریان خون دستگاه گوارش افزایش می یابد. بر همین اساس، ضربان قلب افزایش می یابد تا فشار خون در سایر اندام ها کاهش نیابد. اما هر گونه اختلال در این مکانیسم سبب بروز سرگیجه، غش کردن و افتادن می شود. برای رفع این علایم توصیه می شود وعده های غذایی در حجم کم و با قند پایین همراه با نوشیدن مقادیر زیادی آب صورت بگیرد. از طرفی مصرف نوشیدنی های الکلی نیز علایم را تشدید می کند.

۳- فشار خون پایین به دلیل اختلال در پیام عصبی ارسال شده از مغز: در این اختلال هنگامی که فرد برای مدت طولانی به حالت ایستاده قرار می گیرد، به دلیل نوعی نقص در انتقال پیام عصبی از مغز به قلب افراد دچار افت فشار خون می شوند. بروز این نوع کاهش فشار خون در کودکان و بزرگسالان شایع تر است.

۴- فشار خون پایین به دلیل آسیب به سیستم عصبی: این نوع افت فشار خون به سندرم شای- درگر نیز معروف است. این سندرم نادر از علایمی شبیه به بیماری پارکینسون برخوردار است. بطوریکه با آسیب به بخش هایی از سیستم عصبی که مسئول کنترل اعمال غیر ارادی مانند ضربان قلب و تنفس می باشد، فعالیت قلب دچار اختلال شده و ممکن است افت ناگهانی فشار خون را به دنبال داشته باشد.

شیوع

از آنجا که فشار خون پایین تحت تاثیر عوامل متخلفی رخ می دهد، شیوع دقیق آن مشخص نیست. اما برخی مطالعات تخمینی از شیوع این بیماری ارائه کرده اند. برای مثال تقریبا ۲۰ درصد سالمندان در طول عمر خود افت فشار خون را هنگام ایستادن تجربه می کنند. یا مثلا نزدیک به ۴۶ درصد از سالمندانی که در بخش مراقب های گوارشی بستری شده اند، از افت فشار خون پس از صرف غذا رنج می برند. از آنجا که افت فشار خون ناشی از اختلالات عصبی در موارد نادر رخ می دهد، اطلاعات جامعی در مطالعات اپیدمیولوژی ذکر نشده است. در ایران نیز مطالعه سالمندانی با میانگین سنی ۶۸ سال، فراوانی افت فشار خون در این جمعیت برابر با ۲۲.۷ درصد گزارش شده است.

عوامل خطر

در هر فردی فشار خون پایین امکان رخ دادن دارد ولی برخی عوامل زمینه بروز این شرایط را بیشتر می کنند. این فاکتور های عبارتند از:

سن

همانطور که گفته شد امکان بروز افت فشار خون در هر سنی امکان پذیر است. اما، احتمال بروز آن در سالمندان بالای ۶۵ سال بیشتر دیده می شود.

جنس

در حال حاضر اطلاعاتی که نشان دهنده تاثیر جنسیت در ابتلا به افت فشار خون باشند در دسترس نمی باشد.

ماه تولد

تاکنون ارتباطی میان ماه تولد و ابتلا به فشار خون پایین گزارش نشده است. اما موارد زیر نوزاد را در خطر ابتلا به افت فشار خون قرار می دهد:

۱- وزن پایین هنگام تولد: نوزادانی که هنگام تولد کمتر از یک کیلو گرم وزن داشته باشند در معرض ابتلا به افت فشار خون می باشند.

۲- اختلال جسمی: ابتلا به انتروکولیت نکروزان یا هر گونه عدم تعادل در غلظت الکترولیت های خون، نوزاد را در معرض ابتلا به افت فشار خون قرار می دهد.

انتروکولیت نکروزان نوعی بیماری التهابی دستگاه گوارش است که در نوزادان نارس دیده می شود. در این بیماری بدلیل آسیب و حتی سوراخ شدن روده، مواد دفعی (مواد زاید باقیمانده از غذا همراه با باکتری های دستگاه گوارشی) وارد حفره شکمی و خون می شوند. علت بروز این بیماری مشخص نیست اما در پی عدم رشد کامل روده قبل از تولد شکل می گیرد.

۳- استفاده از ونتیلاتور: نوزدان نارس که برای تنفس از ونتیلاتور استفاده می کنند بیش از سایرین احتمال ابتلا به کم فشاری خون دارند.

عوامل جغرافیایی

از آنجا که شیوع افت فشار خون پایین می باشد، تاثیر عوامل جغرافیایی مانند محل زندگی بر ابتلا به افت فشار خون مورد بررسی قرار نگرفته است.

سبک زندگی

عادات غذایی: در برخی سالمندان، به ویژه افرادی که از فشار خون بالا رنج می برند، افت فشار خون پس از صرف غذا دیده می شود.

ویتامین B-12، اسید فولیک و آهن: کمبود ویتامین B-12، اسید فولیک و آهن سبب می شود بدن قادر نباشد به میزان کافی گلبول قرمز تولید کرده و آنمی (کم خونی) ایجاد می شود. این حالت نیز موجب بروز فشار خون پایین می شود.

مصرف نوشیدنی های الکلی و دخانیات: تاکنون مطالعه ای که به طور قطعی نشان دهد الکل و سیگار سبب بروز افت فشار خون می شوند در دسترس نمی باشد. اما در افراد مبتلا به افت فشار خون که این دو را مصرف می کنند، علایم شدیدتر و خطرناک تر می باشد. توجه داشته باشید که الکل یک دهیدارته کننده قوی می باشد و با کاهش حجم آب موجود در خون سبب افت فشار خون می گردد.

نژاد

از آنجا که مطالعات انجام گرفته با هدف بررسی ارتباط میان نژاد و خطر ابتلا به افت فشار خون محدود می باشند، اطلاعات دقیقی در این رابطه در دسترس نمی باشد. در این بین، مطالعه ای با جامعه آماری سالمندان بالای ۶۰ سال حاکی از آن است که فراوانی افت فشار خون در سفید پوستان بیش از دو برابر سیاه پوستان می باشد.

وراثت

مطالعه ای در هاروارد نشانگر آن است که بروز جهش نادر در برخی ژن ها (SLC12A3، SLC12A1 و KCNJ1) سبب افت فشار خون و نیز افزایش احتمال بروز بیماری های قلبی، کلیوی و نیز سکته مغزی می گردد. افراد واجد این جهش ۶۰ درصد کمتر از سایرین به بیماری پرفشاری خون در دوره سالمندی مبتلا می شوند. این ژن ها عموما در انتقال یون های سدیم کلرید دخالت دارند.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۲ با هدف بررسی واریانت های مختلف ژن های مرتبط با فشار خون انجام شد اما تاثیر بالقوه هیچ ژنی برای ابتلا به افت فشار خون گزارش نشد. در این میان دانشمندان متوجه شدند افت فشار خون هنگام برخاستن در بستگان برخی افراد مبتلا نیز رخ می دهد. اما هیچ الگوی توارثی برای آن ارایه نشده است.

سایر بیماری ها و عوامل

از جمله شرایطی که ممکن است فشار خون پایین به دنبال داشته باشند شامل موارد زیر می باشند:

۱- بارداری: از آنجا در دوران بارداری سیستم گردش خون برای تغذیه جنین به سرعت توسعه و گسترش می یابد، ممکن است سبب کاهش فشار خون مادر گردد. این افت فشار خون پس از زایمان به حالت طبیعی باز می گردد و در اغلب موارد تنها به ۲۴ هفته اول بارداری محدود می باشد.

۲- مشکلات قلبی: برخی مشکلات قلبی مانند بردیکاردی، اختلالات دریچه های قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی ممکن است سبب بروز فشار خون پایین شوند.

۳- اختلالات هورمونی: اختلال در عملکرد غدد پاراتیرویید، قشر غده فوق کلیه (بیماری آدیسون)، کاهش قند خون (هایپوگلایسمی) و گاهی دیابت سبب فشار خون پایین می شوند.

۴- دهیدراته شدن: وقتی آبی که از بدن دفع می شود از مقدار آب مصرفی بیشتر باشد، ممکن است سبب ضعف، سرگیجه و خستگی گردد. مواردی مانند تب، استفراغ، اسهال شدید، مصرف بیش از حد دارو های دیورتیک و ورزش شدید می تواند سبب بروز دهیدراته شدن بدن شوند.

۵- از دست دادن خون: هر گونه خونریزی شدید که در اثر آسیب یا خونریزی داخلی رخ بدهد، سبب کاهش حجم خون در گردش شده و فشار خون پایین را سبب می شود.

۶- عفونت شدید خون (سپتی سمی): با ورود عفونت به خون، معمولا نوعی افت شدید و یکباره فشار خون رخ می دهد.

۷- واکنش آلرژیک شدید (شوک آنافیلاکسی): واکنش بیش از حد سیستم ایمنی نسبت ترکیباتی مانند گرده های گل، موی حیوانات، نیش حشرات، و برخی داروها گاهی با شوک آنافیلاکسی همراه است. از مهمترین علایم آن می توان به اختلال در تنفس، خارش، قرمز شدن پوست، متورم شدن حلق و نیز افت شدید فشار خون اشاره کرد.

مصرف بیش از حد برخی داروها نیز سبب بروز افت فشار خون می شوند. این موارد عبارتند از:

۱- دیورتیک ها: گاهی اوقات به دیورتیک‌ها، قرص‌های آب نیز گفته می‌شود، زیرا باعث پر ادراری می شوند. برخی از نمونه های دیورتیک ها عبارتند از: کلرتالیدون، اینداپامید، هیدروکلروتیازید و فوروزوماید. این داروها سبب می شوند الکترولیت و آب اضافی بدن از طریق ادرار دفع شده و فشار خون کاهش یابد.

۲- مسدود کننده های آلفا: این داروها (دوکسازوسین، پرازوسین) مانع از انتقال پیام عصبی به عروق خونی شده و از تنگ شدن آنها جلوگیری می کنند.

۳- بلوکه کننده های بتا: این گروه (آسبوتولول، آتنولول) سبب کاهش فعالیت قلب و در نتیجه کاهش فشار خون شریان ها می شوند.

۴- داروهای پارکینسون: پرامی پکسول و نیز لوودوپا

۵- برخی دارو های ضد افسردگی: دوکسپین و ایمی پرامین

۶- دارو های مربوط به درمان اختلالات نعوظ: سیلدنافیل و تادالافیل. مصرف این دو دارو به ویژه همراه با نیتروگلیسیرین که برای درمان برخی امراض قلب و عروق تجویز می شود، سبب افت شدید فشار خون می گردد.