هایپرلیپیدمی

نام بیماری

افزایش چربی خون

تعریف: 

به افزایش غیر عادی مقادیر چربی خون (تری گلیسیرید و کلسترول) اصطلاحا هایپرلیپیدمی یا افزایش چربی خون گفته می شود. توجه داشته باشید این اختلال مزمن می باشد و افزایش مقطعی چربی خون نوعی اختلال محسوب نمی شود.

مولکول های تری گلیسیرید از اسیدهای چرب ساخته شده و اغلب به صورت آزادانه در جریان خون منتقل می شوند. اما عموما کلسترول خون در کبد و بافت های مختلف بدن به پروتئین های خون اتصال یافته و اصطلاحا ترکیبی از کلسترول و لیپید (یا لیپوپروتئین) در خون جابجا می شود. هر چه درصد پروتئین موجود در این مجموعه های لیپوپروتئینی بیشتر باشد، چگالی (سنگینی) لیپوپروتئین نیز افزایش می یابد. بر همین اساس، کلسترول سبک خون تحت عنوان کلسترول بد (LDL) شناخته شده و کلسترول سنگین خون به نام کلسترول خوب (HDL) معروف است. LDL از آنجاییکه کلسترول موجود در کبد را از طریق جریان خون به سایر بافت ها منتقل می کند و تمایل به رسوب در دیواره عروق و تنگ کردن سرخرگ ها را دارد به عنوان کلسترول بد معروف است. اما HDL در واقع کلسترول اضافی بافت های مختلف را به کبد انتقال می دهد تا از طریق صفرا دفع شوند. از طرفی توجه داشته باشید که همه لیپوپروتئین ها توسط گیرنده خاصی در سطح سلول های بدن و کبد شناسایی و از خون به داخل سلول برداشته می شوند. بدین ترتیب کبد قادر خواهد بود مقادیر کلسترول خون را کنترل کند.

علائم  

• خواب آلودگی 
• خستگی 
• درد ناحیه کف پا 
• سردرد، سرگیجه و سنگینی سر 
• خشکی یا تلخی دهان 
• تعریق بیش از حد بدن 
• ورم صورت 

شکایت ها  

مبتلایان به اختلال هایپر لیپیدمی از موارد زیر شکایت دارند: 

• تعریق شبانه 
• سردرد مکرر 
• خستگی مفرط 
• خواب آلودگی در طول روز 

الگوهای بالینی 

انواع هایپرلیپیدمی شامل موارد زیر می باشد:   

۱- هایپرلیپیدمی اولیه (مادرزادی): این اختلال عموما در پی نوعی نقص ژنتیکی (مثلا جهش در پروتئین های گیرنده لیپوپروتئین) رخ می دهد و از همین جهت شیوع بسیار پایینی دارند. بر همین اساس، اطلاعات کاملی در مورد همه جنبه های برخی از این نقص های ژنتیکی در دسترس نمی باشد. هایپرلیپیدمی های اولیه توسط دانشمندی بنام فردریکسون به انواع مختلفی تقسیم بندی شده است که عبارتند از: 

۲- هایپرلیپیدمی ثانویه (اکتسابی): در این اختلال، بیماری های زمینه ای (مانند دیابت، کم کاری تیرویید) و مصرف برخی دارو ها سبب بروز هایپرلیپیدمی می شوند. توجه داشته باشید هایپرلیپیدمی اکتسابی به تنهایی هیچ گونه علامت بالینی خاصی ندارد. اما، ابتلا به این اختلال باعث افزایش ریسک ابتلا به سایر بیماری های زمینه ای شده و این گروه از بیماری ها طبیعتا با مشکلاتی مانند اضافه وزن و چاقی ، افزایش فشار خون، کبد چرب و غیره است. رسوب چربی در دیواره عروق پاها، شریان کرونر که تغذیه بافت قلب را برعهده دارد و شریان های مغز نیز به ترتیب خطر ابتلا به قانقاریا، حمله قلبی و سکته مغزی را بهمراه دارد.

شیوع 

براساس مطالعات آماری حدود ۳۳.۸ درصد از بزرگسالان از هایپرلیپیدمی رنج می برند. عوارض ناشی از چربی خون در سال ۲۰۱۷ جان بیش از ۳.۹ میلیون نفر را در جهان گرفته است که نیمی از این موارد مرگ در شرق و جنوب آسیا رخ داده است. 

متخصصان غدد و متابولیسم معتقدند ۲۰ تا ۲۵ درصد ایرانیان به انواعی از اختلالات چربی خون مبتلا هستند. آمار غیر رسمی نیز حاکی از آن است که بیش از ۴۰ هزار مورد مرگ زودرس (زیر ۷۰ سال) و حدود ۱۰ هزار مرگ خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال) بعلت اختلالات مربوط به افزایش چربی خون رخ می دهد.

عوامل خطر  

سن 

بروز هایپرلیپیدمی اکتسابی ممکن است در هر سنی رخ بدهد. اما بطور کلی شیوع آن در مردان و زنان به ترتیب در سنین بالاتر از ۴۵ و ۵۵ سال شایع تر است. 

جنس 

بطور کلی شواهد موجود حاکی از آن است که فراوانی هایپرلپیدمی در مردان بیش از زنان است. اما در سنین بعد از یائسگی، این آمار برعکس شده و فراوانی زنان مبتلا به هایپرلیپیدمی بیش از مردان می شود. 

ماه تولد 

تاکنون شواهدی مبنی بر ارتباط ماه تولد و افزایش چربی خون گزارش نشده است. اما افراد با سابقه خانوادگی بیماری های ژنتیکی مانند افزایش کلسترول خانوادگی، به احتمال بسیار بالاتری نسبت به سایرین به اختلال هایپرلیپیدمی در بزرگسالی مبتلا می شوند. مشکل عمده در این نواقص ژنتیکی آن است که در ۹۰ درصد مواقع بیماری های ژنتیکی مرتبط با هایپرلیپیدمی تشخیص داده نمی شوند. از طرفی، فراوانی این بیماری ها در برخی نژاد های خاصی دیده می شود که شامل فرانسوی های ساکن کانادا، یهودیان اشکنازی و برخی قبایل آفریقایی می شود. 

عوامل جغرافیایی 

براساس یک پایش تقریبا ۴۰ ساله، بنظر می رسد شیوع هایپرلیپیدمی از سمت کشورهای غربی ثروتمند به سمت خاورمیانه و آسیای شرقی تغییر یافته است. در گذشته (۱۹۸۰)، این اختلال عموما در شمال غرب اروپا، امریکای شمالی و استرالیا دیده می شد در حالی که هم اکنون کشورهایی مانند هند و جنوب شرق آسیا، از بالاترین آمار هایپرلیپیدمی برخوردارند. 

سبک زندگی  

مصرف الکل و دخانیات: مصرف الکل و دخانیات با آسیب به کبد، سبب می شود کبد قادر به شکستن مولکول های چربی و دفع کلسترول نباشد. در نتیجه احتمال بروز هایپرلیپیدمی در این افراد بالاتر است. 

رژیم غذایی ناسالم: مصرف بیش از حد غذاهای چرب و فست فود در بلند مدت احتمال بروز هایپرلیپیدمی را بدنبال دارد. از طرفی، هایپرلیپیدمی ناشی از مصرف اسیدهای چرب اشباع شده موجود در روغن های حیوانی خطرناک تر از اسید های چرب غیر اشباع می باشد. زیرا اسید های چرب اشباع تمایل به رسوب در دیواره عروق داشته و بیش از سایرین ریسک ابتلا به مشکلات قلبی عروقی را افزایش می دهند. 

نژاد 

اختلال چربی خون در نژاد سفید پوست بیش از سیاه پوستان دیده می شود. علتی که برای این تفاوت گزارش شده است، بالاتر بودن مقدار لیپوپروتئین خون در سیاه پوستان می باشد. مطالعه دیگری نژاد آسیای شرق (مانند هندو ها، ساکنین فیلیپین) و بومیان اسپانیایی را بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به هایپر لیپیدمی می داند. 

سایر بیماری ها 

۱- دیابت ملیتوس: در افراد مبتلا به دیابت، گلوکز به مقدار زیادی در خون انباشته می شود. در ادامه ممکن است بافت چربی و کبد با تبدیل قند گلوکز به انواعی از اسید های چرب، موجب بروز هایپر لیپیدمی شوند. 

۲- کم کاری تیرویید: این بیماری در پی کاهش مقادیر هورمون های تیروییدی که مسئول کنترل متابولیسم هستند، رخ می دهد. به دنبال کاهش مقدار هورمون های تیروییدی سوخت و ساز سلول ها نیز کاهش یافته و سلول های مختلف بدن ممکن است چربی کمتری مصرف کنند. بدین ترتیب مقادیر انواع تری گلیسیرید و کلسترول خون افزایش می یابد. بنابر گزارش های مختلف، ۱.۴ الی ۱۳ درصد افراد مبتلا به هایپرلیپیدمی از کم کاری تیرویید نیز رنج می برند.   

۳- نارسایی کلیوی: در افراد مبتلا به نارسایی های کلیوی مقادیر کلسترول خون افزایش می یابد. علت آن است که در نارسایی های کلیوی مقادیر آنزیم لیپوپروتئین لیپاز و گیرنده کلسترول کاهش می یابد و در نتیجه برداشت کلسترول از خون توسط کبد کاهش می یابد. اما نارسایی کلیوی ارتباطی با افزایش تولید چربی خون ندارد. 

۴- سندرم نفروتیک: در این سندرم به دلیل اختلال در فعالیت کلیه، مقادیر زیادی پروتئین از طریق ادرار دفع می شود. بخشی از این پروتئین ها، لیپوپروتئین هایی هستند که به عنوان حامل کلسترول در خون عمل می کنند. کمبود لیپوپروتئین ها باعث می شود مقادیر کلسترول آزاد در خون افزایش یابد.  

۵- لوپوس: در بیماران مبتلا به بیماری خود ایمن لوپوس نیز هایپرلیپیدمی مشاهده می شود. مکانیسم بروز این واقعه مشخص نیست اما ارتباط چشمگیری بین التهاب ناشی از لوپوس و افزایش مقادیر تری گلیسیرید و LDL دیده می شود. 

۶- عوارض جانبی برخی دارو ها: مصرف برخی دارو ها نیز سبب بروز هایپرلیپیدمی می شود. این موارد عبارتند از: 

الف) دارو های ضد فشار خون مانند دیورتیک های تیازید و بلوکه کننده های بتا 

ب) استروژن هایی که برای درمان بیماری خودایمن استفاده می شوند (کورتیکواسترویید ها) 

ج) داروی های ضد ویروسی مانند استاوودین که برای درمان ایدز بکار می رود. 

مراقبت ها 

از آنجا که چربی خون بالا عموما در پی رژیم غذایی ناسالم و کم تحرکی ناشی می شود، پیروی از سبک زندگی سالم برای جلوگیری از ابتلا به این اختلال و بیماری های زمینه ای که در پی آن رخ می دهد ضروری است. 

توجه داشته باشید که حتی افراد لاغر نیز ممکن است به هایپرلیپیدمی مبتلا شوند. بنابراین، در چنین مواردی با متخصصین ژنتیک نیز مشورت کرده و علت بروز این اختلال را بیابید. شاید نقص ژنتیکی خاصی سبب بروز چنین رخدادی شده باشد. 

در صورتی که سابقه خانوادگی ابتلا به فشار خون دارید، توصیه می شود با پرهیز از مصرف الکل، دخانیات و رژیم های غذایی ناسالم، ریسک ابتلا را در خود به حداقل برسانید. 

تشخیص 

آزمایش ها 

ساده ترین و معمول ترین راه برای تشخیص هایپرلیپیدمی آزمایش خون و سنجش مجموعه (پنل) چربی خون (کلسترول و تری گلیسیرید) می باشد. مقادیر نرمال چربی خون در جدول زیر قابل مشاهده می باشد و هر گونه مقادیر خارج از این محدوده در طولانی مدت، به معنای هایپرلیپیدمی می باشد. 

درمان 

دارویی 

۱- داروهای ضد کلسترول (استاتین ها): انواعی از این داروها ( مانند تورواستاتین، لوواستاتین و پیتاواستاتین) به صورت خوراکی برای کاهش مقادیر LDL توسط پزشک تجویز می شود. مهمترین عارضه جانبی این گروه از دارو ها، درد عضلانی و مفصلی می باشد. برخی مطالعات نیز نشانگر آن است که مصرف استاتین ها ممکن است ریسک ابتلا به دیابت و بیماری های شناختی (زوال عقل) را افزایش دهد. از طرفی توجه داشته باشید عدم کنترل مقادیر LDL ممکن است حمله قلبی و مرگ را به دنبال داشته باشد. 

۲- داروی مهارکننده آنزیم تبدیل کننده پروپروتئین سابتیلیسین/ ککسین: کارایی این گروه از داروهای تزریقی در کاهش کلسترول خون ۶۰ درصد بیشتر از استاتین ها است. از طرفی قیمت بالای این مهارکننده ها سبب می شود همگان امکان استفاده از آن را نداشته باشند. 

۳- گروهی از دارو ها نیز جذب کلسترول را از دستگاه گوارشی کاهش می دهند. داروی ازتیمیب از جمله این موارد می باشد.  

۴- داروهای کاهش تری گلیسیرید مانند مشتقات فیبریک اسید: دارو هایی مانند فیبرونات در این گروه قرار می گیرند. مکانیسم اثر این دارو آن است که با تاثیر بر سلول های کبدی مانع از تولید تری گلیسیرید می شوند. 

۵- دارو های متصل شونده به اسید های صفراوی: این گروه از دارو ها (کلستیرامین، کلسولام و کولستیپول) با اتصال به اسید های صفراوی و دیگر ترکیبات داخل روده، سبب دفع راحت تر کلسترول و اسید های صفراوی می شوند. بدین ترتیب میزان جذب کلسترول کاهش می یابد. از جمله عوارضی که برای این دارو ها گزارش شده است شامل یبوست، درد شکمی، تهوع، خواب آلودگی، سرگیجه و کاهش جذب ویتامین های محلول در چربی (D، E، K و A) می باشد. 

تغییر سبک زندگی 

۱- تغییر رژیم غذایی: پرهیز از فست فود، غذاهای پرچرب و انواع روغن های حاوی اسید چرب ترانس مانع از پیشرفت هایپرلیپیدمی می گردد. در عوض توصیه می شود میزان مصرف میوه و سبزیجات رژیم غذایی افزایش یافته و روغن های گیاهی مانند روغن زیتون و بادام را جایگزین روغن های جامد کنید. آنتی آکسیدان های گیاهی در کاهش اثرات مخرب چربی بر بافت های مختلف مانند کبد بسیار موثر است.  

۲- مصرف امگا-۳: مکمل امگا-3 در روغن ماهی به فراوانی یافت می شود و مصرف آن برای سلامت قلب و جلوگیری از ابتلا به بیماری های قلبی عروقی در افراد مبتلا به هایپرلیپیدمی مفید می باشد. به صورت طبیعی این نوع اسید چرب در ماهی های سالمون و شاه ماهی یافت می شود. همچنین، آجیل هایی مانند گردو و مغز تخمه غنی از امگا-۳ می باشند. 

۳- ورزش کردن: با افزایش فعالیت فیزیکی، متابولیسم بدن افزایش یافته و مقادیر چربی اضافی بدن سریعتر شکسته و به انرژی سلولی تبدیل می شوند. بنابر شرایط فیزیکی افراد، ورزش های هوازی مانند دوچرخه سواری، دویدن، شنا و بالا رفتن از پله برای افزایش سوخت و ساز بدن و جلوگیری از چاقی توصیه می شود. 

4- در موارد بسیار شدید اختلال هایپرلیپیدمی، ممکن است بنابر توصیه پزشک، خون فرد تحت فرایندی بنام پلاسمافرز از انواع چربی پاکسازی شود. در این روش خون از طریق یک رگ خارج و وارد دستگاهی می شود که با کمک فیلترهای خود انواعی از ترکیبات از جمله چربی های را جدا کرده و خون پاکسازی شده به بدن فرد باز می گردد.  

افزایش چربی خون از منظر طب سنتی

تعریف

آنچه در عروق جریان دارد ترکیبی از چهار خلط شامل دم، بلغم، سودا و صفرا است و تغییرات چربی های خون را باید در بین این اخلاط جست و جو کرد. با توجه به مطالعاتی که بر روی خلط بلغم انجام شده است، اینگونه به نظر می رسد که با اصلاح کیفیت و کمیت خلط بلغم می توان ترکیب چربی های خون را نیز تنظیم کرد. همچنین با توجه به اینکه تولید اخلاط به صورت غیر مستقیم توسط معده و به صورت مستقیم توسط کبد انجام می شود، اصلاح این دو عضو و هضمی که توسط این دو انجام می شود می تواند به اصلاح سطح چربی های خون منجر شود.

علت شناسی

اختلال در هضم معده ( و انواع سوء مزاج های معده مانند سرد و تر)

اختلال در هضم کبد ( و انواع سوء مزاج های کبد مانند سرد و تر)

عدم رعایت قوانین خوردن و آشامیدن

عدم مصرف غذای مناسب

درمان

درمان های ساده ی اولیه

رعایت اصول خوردن و آشامیدن: خوب جویدن غذا، عدم مصرف مخلفات (مانند ماست، سالاد، ترشی، آب، سایر نوشیدنی ها و … ) همراه با غذا (زیتون و سبزی خوردن می توان استفاده کرد)، خوردن یک نوع غذا در هر وعده غذایی و …

استفاده از غذاهای زود هضم مانند گوشت پرندگان کوچک که همراه با سماق، غوره و زرشک پخته شده باشد.

پرهیز از غذاهای غلیظ و لزج مانند حلیم، فست فود ها، آش های غلیظ، ماکارونی و سایر غذاهای رشته ای

استفاده از میوه هایی مانند سیب، گلابی و انار

شیر شتر

پرهیز از پرخوری و حمام رفتن با شکم پر

استفاده از مربای هلیله یا آمله

درمان های کمک کننده

سیاهدانه + زنیان + مصطکی + آویشن به اندازه ی مساوی با هم مخلوط شده، پودر شده و یک قاشق چای خوری از مخلوط سه بار در روز مصرف شود.

مرغ شکم پر که همراه با کاسنی، گشنیز تازه و اندکی پونه بریان شده باشد.

مداومت مصرف نخوداب طبی: نخود + پیاز + 1 قاشق غذاخوری برنج + دارچین + مویز. به این ترکیب می توان گوشت مرغ یا گوسفند جوان، آب گشنیز، پونه، اندکی زعفران، زرشک، میخک، یا هل اضافه کرد.

مداومت بر ماء الشعیر طبی: یک فنجان جو در 20 برابر آب بجوشد تا جو ها شکفته شود. سپس صاف کرده و آب زلال روی آن میل شود.

دمنوش بابونه