سنگ کلیه
مترادف های مورد استفاده برای بیماری:
- رنال کلکولوس
- نفرولیت
- اورولیت
تعریف
سنگ کلیه به ایجاد توده های سخت و کریستالی گفته می شود که معمولا در کلیه تشکیل می شوند اما ممکن است در نواحی مانند لوله حالب (میزنای)، مثانه و مجاری ادراری نیز مشاهده شود. دفع ادرار در افرادی که از سنگ کلیه رنج می برند به طور کامل انجام نشده و اغلب با ناراحتی هایی مانند درد و سوزش مجاری ادراری همراه است.
تشکیل سنگ کلیه معمولا در پی علل مختلفی رخ می دهد. به این معنا که مجموعه ای از امراض مختلف، باعث تجمع ترکیباتی در ادرار می شود که تمایل به کریستال شدن و رسوب دارند. شناخت نوع سنگ کلیه به تشخیص علت بروز سنگ کلیه و نحوه درمان آن کمک می کند. برخی از رایج ترین ترکیبات موجود در سنگ کلیه عبارتند از:
۱- کلسیم: شایعترین ترکیب موجود در سنگ کلیه، اگزالات کلسیم است. اگزالات به طور طبیعی و روزانه در کبد تولید می شود یا از طریق مواد غذایی مانند بادام زمینی، اسفناج، چغندر، برخی میوه ها، چیپس و شکلات جذب می شود. در مواردی نظیر افزایش مقدار ویتامین D در بدن و عمل جراحی بای پس روده، افزایش غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار مشاهده می شود.
در موارد نادر نیز ممکن است سنگ کلیه از فسفات کلسیم تشکیل شده باشد که بیشتر به خاطر عوارض جانبی برخی داروهای میگرن و صرع (مانند توپیرامات) و به ویژه بروز اختلالات متابولیک (مانند اسیدوز توبولار کلیوی) تشکیل می شوند.
۲- اسید اوریک: این ماده دفعی اغلب در پی متابولیسم پروتئین ها و ترکیباتی به نام پورین ها در بدن تولید شده و از طریق ادرار دفع می شود. اسیدی شدن ادرار یا افزایش اوریک اسید در ادرار معمولا در افرادی که به مقدار زیادی از غذاهای حاوی پروتئین های حیوانی مصرف می کنند (مبتلایان به نقرس)، افرادی که تحت درمان با داروهای شیمی درمانی می باشند، افراد مبتلا به اختلالات متابولیک (دیابت نوع ۲ و سندرم متابولیک) و یا افرادی که از اسهال مزمن یا سوء جذب آب در دستگاه گوارش رنج می برند، بیشتر دیده می شود. حدود ۵ الی ۱۰ درصد از موارد سنگ کلیه به دلیل رسوب کریستال های اسید اوریک ایجاد می شود.
۳- استروویت (فسفات آمونیوم منیزیم): سنگ های استروویت که به آن سنگ های خاویاری نیز گفته می شود، حدود ۱۰ درصد از کل موارد سنگ کلیه را شامل می شوند. این سنگ ها از نظر اندازه بزرگ بوده و معمولا با بروز عفونت های ادراری همراه است. در صورت عدم درمان این نوع سنگ کلیه، ممکن است عفونت مزمن مجاری ادراری باعث از بین رفتن کلیه و حتی مرگ شود.
۴- سیستئین: حدود یک درصد از سنگ های کلیه به خاطر رسوب اسید امینه ای بنام سیستئین ایجاد می شود. در واقع این نوع سنگ کلیه در افرادی دیده می شود که به اختلال ژنتیکی بنام سیستئینوری مبتلا هستند. در این بیماری اسید امینه سیستئین به صورت غیر طبیعی از ادرار دفع می شود که تجمع آن باعث بروز سنگ کلیه می شود. سنگ های سیستئین به سرعت رشد می کنند و حتی در صورت درمان نیز مجددا تمایل به عود داشته و ممکن است باعث نارسایی کلیوی شوند.
علائم
تشکیل سنگ کلیه اغلب باعث بروز علامت خاصی نمی شود تا اینکه سنگ از کلیه به میزنای و سایر بخش های دستگاه ادراری انتقال یابد. رسوب سنگ کلیه در میزنای باعث مسدود شدن مسیر عبور ادرار از کلیه به مثانه می شود که متورم شدم کلیه، اسپاسم میزنای و نیز درد هنگام تخلیه ادرار به همراه دارد. در چنین شرایطی بیماران علایم زیر را تجربه می کنند:
- صورتی، قرمز یا قهوه ای شدن ادرار
- بد بو شدن ادرار (تغییر بوی ادرار به بوی باقالی)
- حس دایمی نیاز به ادرار کردن و تخلیه نشدن مثانه
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز (در صورت بروز عفونت)
همچنین افراد مبتلا به سنگ کلیه انواعی از درد را متحمل می شوند:
الف درد شدید و تیز در پهلوها و پشت
ب دردی منتشره به پایین شکم و کشاله ران
ج درد موجی شکل که گاهی تشدید شده و گاهی فروکش می کند
د درد یا حس سوزش حین ادرار کردن
دردی که افراد مبتلا به سنگ کلیه تجربه می کنند بسته به تغییر محل سنگ و نیز میزان تجمع آن در نواحی مختلف ممکن است با گذر زمان تغییر کند.
شکایت ها
بیماران مبتلا به سنگ کلیه از موارد زیر شکایت دارند:
- بد بو شدن ادرار
- وجود خون در ادرار
- سوزش شدید حین ادرار
- در مردان گاهی حس درد در انتهای آلت تناسلی نیز مورد شکایت است.
شیوع
آمارها حکایت از آن دارد که حدود ۷ درصد بزرگسالان در جهان به سنگ کلیه مبتلا می شوند. همچنین مطالعات اپیدمیولوژیک ایران نیز نشانگر آن است که آمار مبتلایان به سنگ کلیه به حدود ۵.۷ درصد جمعیت می رسد. برخی آمار غیر رسمی نیز حاکی از فراوانی ۸ درصدی سنگ کلیه در بین ایرانیان اشاره دارد.
عوامل خطر
برخی از عوامل خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند. این موارد عبارتند از:
سن
بیشترین سن ابتلا به سنگ کلیه در جهان، برای آقایان در سنین ۶۰ تا ۶۹ سال و برای خانم ها در سنین ۵۰ تا ۵۹ سال می باشد. در ایران نیز میانگین سنی افراد مبتلا به سنگ کلیه در حدود ۴۱.۵ سال می باشد.
جنس
به طور کلی شیوع سنگ کلیه در مردان بیش از زنان دیده می شود. به طوریکه حدود ۱۳ درصد آقایان و ۷ درصد خانم ها در طول زندگی خود به سنگ کلیه مبتلا می شوند. البته لازم به ذکر است، شیوع سنگ های کلیه حاوی اوریک اسید و استروویت به ترتیب بیش از همه در مردان و زنان دیده می شود.
عوامل جغرافیایی
افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم و خشک زندگی می کنند بیش از سایرین در معرض دهیدراته شدن بدن و ابتلا به سنگ کلیه می باشند. اما در کل آمار احتمالی بروز بیماری در آسیا حدود ۱ الی ۵ درصد، در اروپا ۵ الی ۹ درصد و در آمریکای شمالی ۱۳ درصد گزارش شده است. امار های گزارش شده برای مبتلایان به سنگ کلیه به تفکیک کشور شامل یونان ۱۵.۲ درصد، ترکیه ۱۱.۱ درصد، تایوان ۹.۶ درصد، آمریکا ۸.۸ درصد، ژاپن ۶.۹ درصد، ایران ۵.۷ درصد، آلمان ۴.۷ درصد، آرژآنتین ۴ درصد و کره جنوبی ۳.۵ درصد می باشد.
براساس آمار غیر رسمی، در ایران بالاترین نرخ ابتلا به سنگ کلیه در استان های کرمانشاه و کردستان گزارش شده است.
سبک زندگی
- رژیم غذایی: تحقیقات جدید نشان می دهند که مصرف بیش از حد نمک خوراکی (سدیم کلرید) احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. علت این موضوع از آنجا ناشی می شود که وقتی کلیه به دفع سدیم می پردازد، کلسیم ادرار نیز افزایش می یابد و خطر تشکیل کریستال های کلسیمی را به همراه دارد.
- مکمل های غذایی: مصرف مکمل های ویتامین C نیز در برخی گزارشات حاکی از آن است که باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می شود.
نژاد
تفاوت نژاد همراه با تفاوت جنسیت در ابتلا به سنگ کلیه اثر گذار است. به این معنا که مردان سفید پوست و زنان آسیایی به ترتیب از بالاترین و پایین ترین شانس ابتلا به سنگ کلیه برخوردارند. در برخی مطالعات نیز احتمال ابتلا به سنگ کلیه در نژاد افریقایی-آمریکایی حدود چهار برابر نژاد اسپانیایی و آمریکای لاتین گزارش شده است.
وراثت
اگر در خانواده ای والدین به سنگ کلیه مبتلا باشند، با احتمال زیادی فرزندان نیز به این اختلال مبتلا می شوند. گروهی از ژن ها که ورود و خروج ترکیبات را در سلول کنترل می کنند با ابتلا به بیماری سنگ کلیه ارتباط دارند ولی تاکنون الگوی وراثتی دقیقی برای این بیماری ارایه نشده است.
سایر بیماری ها
۱- چاقی: افراد مبتلا به چاقی معمولا از سندرم متابولیک نیز رنج می برند. در نتیجه این افراد بیش از سایرین در معرض ابتلا به سنگ کلیه می باشند.
۲- دهیدراته شدن (کم آبی) بدن: در افرادی که روزانه آب کافی مصرف نمی کنند، افرادی که در مناطق گرم و خشک زندگی می کنند و یا در معرض تعرق بیش از حد قرار دارند، حجم ادرار کاهش می یابد. در چنین شرایطی رسوب یون های تغلیظ شده موجود در ادرار باعث تشکیل سنگ کلیه می شود.
۳- بیماری های گوارشی یا انجام برخی عمل های جراحی: افراد مبتلا بیماری های گوارشی که در آن جذب آب و مواد غذایی به درستی انجام نمی شود، مثلا در مبتلایان به بیماری التهابی روده یا افرادی که جراحی بای پس روده انجام داده اند، بروز اسهال مزمن باعث کم آبی بدن و افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می شود.
۴- ابتلا به بیماری هایی مانند پرکاری غدد پاراتیرویید، هایپرکلسینوری (افزایش دفع کلسیم از ادرار)، پوکی استخوان، اسیدوز توبولار کلیوی، سیستئینوری و حتی برخی عفونت های ادراری نیز احتمال تشکیل سنگ های کلیوی را به همراه دارد.
۵- عوارض جانبی برخی داروها: مصرف داروهای زیر ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد:
الف دیورتیک ها یا قرص های ادرار آور که برای درمان بیماری فشار خون بالا و حملات قلبی توصیه می شود.
ب ملین ها
ج داروهای ضد میگرن
د داروهای ضد اسید معده حاوی کلسیم که برای درمان پوکی استخوان تجویز می شوند.
ه داروهای ضد عفونت ویروسی مانند ایندیناویر11 که برای افراد مبتلا به ایدز توصیه می شود.
ی برخی آنتی بیوتیک ها مانند سیپروفلوکساسین
مراقبت ها
رعایت نکات مراقبتی زیر برای پیشگیری از ابتلای مجدد به سنگ کلیه یا تسریع در روند درمان توصیه می شود:
۱- روند درمان را به دقت دنبال کنید. بدون مشورت با پزشک خود روند درمان را قطع نکرده و یا تغییر ندهید.
۲- توجه داشته باشید با انجام اسکن های اشعه X ، احتمال بروز بدخیمی ها وجود دارد.
۳– بهترین رژیم غذایی برای بیماران استفاده از میوه ها و سبزیجات تازه است. البته توجه داشته باشید در مصرف مواد غذایی که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می دهند زیاده روی نکنید. با این روش افرادی که دایما به سنگ کلیه مبتلا می شوند، تا حد زیادی از عوارض این اختلال در امان می مانند.
تشخیص
با انجام مجموعه ای از آزمایشات زیر می توان ابتلا به سنگ کلیه و علت احتمالی آنرا تشخیص داد:
آزمایش ها
۱- سنجش الکترولیت های خون: در این آزمایش مقادیر الکترولیت های خون شامل سدیم، کلسیم، فسفر و اوریک اسید سنجیده می شود. همچنین از این تست برای کنترل و پایش روند درمان بیماران مبتلا به سنگ کلیه نیز استفاده می شود.
۲- آزمایش نیتروژن اوره خون و میزان دفع کراتینین خون: این دو فاکتور نیز برای اطلاع از عملکرد کلیه در فیلتراسیون خون از اوره و کراتینین اهمیت دارد.
۳- پیشاب سنجی: در این آزمایش پس از تهیه نمونه ادرار از افراد مبتلا به سنگ کلیه، ادرار از نظر نوع کریستال هایی که در سنگ کلیه وجود دارد بررسی می شود. همچنین با بررسی حضور میکروب ها (باکتری ها) و حتی گلبول های سفید خون، احتمال بروز عفونت مجاری ادراری نیز تشخیص داده می شود. جهت افزایش دقت این آزمایش، معمولا از فرد خواسته می شود دو بار نمونه گیری ادراری در دور روز پیاپی صورت بگیرد.
روش های تصویربرداری
۱- اسکن CT: در این روش با استفاده از اشعه X حضور سنگ های کلیه در نواحی مختلف دستگاه ادراری بررسی می شود. استفاده از اسکن معمولی اشعه X برای بیماران مبتلا به سنگ کلیه توصیه نمی شود. زیرا اسکن معمولی قادر به شناسایی سنگ های کوچک کلیوی نمی باشد.
۲- سونوگرافی کلیه: در برخی موارد نیز با استفاده از امواج اولتراسونیک تصویری از سنگ های کلیوی تهیه می شود. در این روش چون از اشعه X استفاده نمی شود، خطر ابتلا به انواعی از بدخیمی ها وجود ندارد.
۳- پیلوگرام داخل وریدی: در این تکنیک تصویربرداری ابتدا ماده حاجب (ماده ای غیر سمی که در عکس هایی که با اشعه X تهیه می شود، قابل رویت است) به یکی از ورید های بیمار تزریق می شود. ماده حاجب با انتشار به کلیه از خون تصفیه شده و به داخل ادرار منتقل می شود. سپس، در فواصل زمانی مشخصی با روش اشعه X از کلیه، میزنای و مثانه عکسبرداری انجام می شود. بدین ترتیب، تشکیل هر گونه سنگ یا تجمع ماده حاجب در هر بخش از دستگاه ادراری قابل تشخیص خواهد بود.
۴- اسکن MRI شکم و کلیه: در اسکن MRI با استفاده از امواج اولتراسونیک و یک میدان مغناطیسی، تصویری از بافت شکم و کلیه تهیه می شود که در آن تشکیل سنگ های کلیه قابل مشاهده است.
5- آنالیز نمونه سنگ: در افرادی که سنگ کلیه دفع می کنند با نمونه برداری از سنگ های دفع شده و سپس بررسی در آزمایشگاه، جنس رسوبات تعیین می شود.
درمان
روند درمان افراد مبتلا به سنگ کلیه بسته به جنس سنگ کلیه و علت ایجاد آن به طور کلی به دو صورت انجام می پذیرد:
۱- درمان سنگ های کلیوی کوچک که در آن بیمار واجد علایم حداقلی است
در چنین مواردی درمان شامل موارد زیر می باشد:
- دارویی
۱- مسکن ها: در صورتی که هنگام دفع سنگ کلیه دچار سوزش یا درد می شوید استفاده از مسکن هایی مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن توصیه می شود.
۲– مسدود کننده های الفا: این گروه از داروها باعث ریلکس شدن عضلات دیواره میزنای شده و در نتیجه عبور راحتتر سنگ های کلیوی می شوند. تامسولوسین و نیز داروی ترکیبی تامسولوسین-دوتاستراید از جمله داروهای مسدود کننده آلفا می باشند.
- تغییر سبک زندگی
مصرف آب زیاد: مصرف روزانه ۱.۸ تا ۳.۶ لیتر آب برای رقیق شدن ادرار، دفع سنگ های کلیوی و نیز جلوگیری از بزرگ شدن سنگ ها ضروری است. بهترین نوشیدنی برای افراد مبتلا به سنگ کلیه آب است. در افرادی که به اسهال شدید یا استفراغ مبتلا باشند، تزریق وریدی مایعات ضروری است.
گاها با نظر پزشک می توان به جای آب از لیموناد، آبمیوه و نیز آبجو زنجبیلی نیز برای دفع سنگ های کلیوی استفاده کرد. در مواردی که کاهش سیترات علت تشکیل سنگ کلیوی باشد، استفاده از آبمیوه های حاوی سیترات برای پیشگیری از تشکیل سنگ مفید است.
۲- درمان سنگ های کلیوی بزرگ که در آن بیمار از علایم شدید رنج می برد
سنگ های کلیوی بزرگ به راحتی از طریق ادرار دفع نمی شوند یا در صورت دفع با آسیب به دیواره مجاری ادراری و خونریزی همراه می باشند. روش های درمانی که برای این بیماران توصیه می شود شامل موارد زیر می باشد:
- دارویی:
برخی داروها برای جلوگیری از تشکیل کریستال های رسوبی در ادرار تجویز می شوند که بسته به جنس سنگ کلیه متفاوت هستند که عبارتند از:
الف سنگ های کلسیمی: دیورتیک های تیازید و نیز محلول های حاوی فسفر برای جلوگیری از سنگ های کلسیمی تجویز می شوند
ب سنگ های اوریک اسید: سیترات سدیم و نیز بی کربنات سدیم برای کاهش میزان اسیدیته ادرار و جلوگیری از رسوب اوریک اسید در کلیه کاربرد دارند. داروی آلوپورینول نیز با کاهش سطح اوریک اسید ادرار از بزرگ شدن سنگ کلیه پیشگیری می کند.
ج سنگ های استروویت: استراتژی درمانی که برای این بیماران توصیه می شود استفاده از آنتی بیوتیک های مختلف و جلوگیری از گسترش عفونت است.
د سنگ های سیستئین: برای جلوگیری از رسوب سیستئین معمولا توصیه می شود از مصرف غذاهایی با پروتئین بالا پرهیز کنند. داروی پتاسیم سیترات نیز با کاهش اسیدیته ادرار جهت ممانعت از رشد سریع سنگ های سیستئین مفید است. در مواردی که دو روش ابتدایی نتیجه مطلوب را به دنبال نداشته باشد، توصیه می شود افراد از داروهای حاوی تیول متصل شونده به سیستئین (مانند تیوپرونین و دی پنیسیلین آمین) مصرف کنند. این داروها با اتصال به اسید آمینه سیستئین از کریستالیزه شدن آن در ادرار جلوگیری می کنند.
- تغییر سبک زندگی
در افراد مبتلا به سنگ کلیه رعایت رژیم غذایی زیر کمک شایانی به درمان بیماران می کند:
۱- مصرف آب زیاد: برای افرادی با سابقه ابتلا به سنگ کلیه توصیه می شود بیش از ۲ لیتر آب در روز بنوشند. برای افرادی که در آب و هوای گرم و خشک زندگی می کنند یا افرادی که به طور دایم ورزش می کنند ضروری است مصرف آب حتی تا ۳.۶ لیتر در روز افزایش بیابد.
۲- کاهش مصرف مواد غذایی که حاوی اگزالات هستند: در افرادی مبتلا به سنگ های کلیوی اگزالات کلسیم توصیه می شود در مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند چغندر، بامیه، اسفناج، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و مواد غذایی حاوی سویا زیاده روی نکنند.
۳- کاهش مصرف پروتئین حیوانی و نمک: در همین خصوص می توان از پروتئین ها موجود در غلات (مانند لوبیا، نخود، و عدس) به جای گوشت حیوانی استفاده کرد.
۴- به مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم ادامه دهید اما با احتیاط بیشتری از مکمل های کلسیم استفاده کنید. برای مصرف مکمل های کلسیم حتما با پزشک خود مشورت کنید.
سایر موارد
۱- لیتوتریپسی: برای درمان برخی موارد بسته به اندازه سنگ و محل تشکیل آن ممکن است پزشک استفاده از شوک های اولتراسونیک جهت شکستن سنگ های کلیه استفاده کند. این روش تحت عنوان لیتوتریپسی نامیده می شوند. در این روش امواج اولتراسونیک باعث می شوند سنگ های بزرگ به قطعات کوچکی خرد شوند که امکان دفع آنها از ادرار وجود داشته باشد. این فرایند ۴۰ تا ۶۰ دقیقه به طول می انجامد و باعث بروز کمی درد می شود. در صورتی که بیمار قادر به تحمل آن نباشد مصرف مسکن یا بی حسی موضعی توصیه می شود. از دیگر عوارض لیتوتریپسی می توان به وجود خون در ادرار، کبودی در ناحیه شکم و کمر و خونریزی در کلیه یا ارگان های مجاور اشاره داشت.
۲- اورتروسکوپی: در مواردی که سنگ در میزنای قرار داشته و از طریق ادرار دفع نمی شود، پزشک با استفاده از یک لوله باریک بنام اورتروسکوپ که در انتهای آن یک دوربین نصب شده است، وارد میزنای شده و سنگ را خرد می کند. در این روش معمولا بیمار به صورت موضعی یا کامل دچار بی هوشی می شود.
۳- نفرولیتومی از راه پوست: نفرولیتمی نوعی روش جراحی است که در آن با ایجاد یک برش کوچک در ناحیه کمر، سنگ های بزرگ کلیوی تخلیه می شود. در این روش نیز بیهوشی کامل برای بیمار انجام گرفته و فرد پس از ۱ الی ۲ روز بستری شدن، از بیمارستان مرخص می شود.
۴- جراحی غدد پاراتیرویید: همانطورکه گفته شد سنگ های کلسیم فسفات در کلیه گاهی به علت پرکاری غدد پاراتیرویید ایجاد می شود. هورمون مترشحه از این غدد باعث آزاد شدن کلسیم فسفات موجود در بافت استخوان به خون می شود. بنابراین پرکاری غدد پاراتیرویید، افزایش دفع کلسیم فسفات را به دنبال دارد که در بلند مدت باعث تشکیل سنگ کلیه می شود.
از آنجا که پرکاری پاراتیرویید ممکن است به خاطر بروز بدخیمی و سرطان در بافت این غدد بروز کند، با جراحی این غدد و برداشتن بافت توموری می توان از تشکیل سنگ های کلیه نیز جلوگیری کرد.
سنگ کلیه از منظر طب سنتی
مترادف های بیماری
حصات کلیه، رمل کلیه، ریگ گرده
تعریف
وجود سنگ ریزه یا ریگ در کلیه
علت شناسی
- عدم رعایت قوانین خوردن و آشامیدن
- مداومت بر خوردن غذاهای غلیظ و لزج
- قرار گرفتن در معرض هرگونه حرارت زیاد
- کاهش آب دریافتی بدن
- چاقی و امتلاء (تجمع مواد زائد در بدن)
- جراحت کلیه
- یبوست
- تحریک میل جنسی در اقایان بدون انزال که سبب درد در ناحیه بیضه ها شود
درمان
درمان های ساده ی اولیه
1- پرهیز از غذاهای غلیظ و لزج اعم از لبنیات، گوشت گوساله، گاو، شتر و بز، شیربرنج، حلیم، کله پاچه، انواع حلوا، نان های خمیر (نان باگت، بربری، پیتزا و … )، غذاهای رشته ای (ماکارونی، پاستا، لازانیا و … )، بادنجان، خرما، تخم مرغ آب پز
2- پرهیز از مصرف بیش از حد غذا، مصرف غذا هنگامی که از وعده ی قبلی زمان کافی (4 تا 6 ساعت) نگذشته باشد، در هم خوردن غذاهای متنوع در یک وعده غذایی، فعالیت بدن با شکم پر (اعم از ورزش، جماع، حمام و … )
3- اجتناب از ورزش بیش از حد، استفاده بیش از حد از ادویه های گرم
4- برطرف کردن یبوست با استفاده از خاکشیر یا بذرهای لعاب دار (مانند اسفرزه، تخم ریحان و … ) بدین صورت که صبح ناشتا یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری از بذر را داخل یک لیوان آب ریخته (خاکشیر داخل آب جوش ریخته شود)، سپس 15 دقیقه بماند تا دارای لعاب شود و میل شود.
5- میوه هایی که مفید هستند: خیار، خربزه، انگور و انجیر
درمان های کمک کننده
1- مداومت بر سوپی حاوی ترب، گوشت مرغ، چغندر، کندر، پیاز و اسفناج
2- نخوداب طبی 2-3 بار در هفته حاوی نخود + گوشت گوسفند (به میزان کم) + پیاز + تخم هویج (یا زردک) + رازیانه
3- یک عدد سیر 7 روز متوالی صبح ناشتا میل شود
4- ترکیب سیاهدانه + عسل یک قاشق مربا خوری 3 نوبت در روز ( 1 واحد سیاهدانه پودر شود و بلافاصله با دو واحد عسل مخلوط شود تا همگن شود)
5- جوشانده: تخم خربزه 1 قاشق مرباخوری، تخم کدو 1 قاشق مرباخوری، سیاهدانه 1 قاشق مرباخوری، کبابه 1 قاشق مرباخوری، رازیانه 1قاشق مرباخوری مجموعا در یک و نیم لیوان آب بجوشد تا یک لیوان باقی بماند. صاف کرده روزی یک نوبت میل شود.
6- استفاده از کرفس، شوید، کاسنی، پونه، ترب، کنگر و رازیانه در طبخ سوپ
7- استفاده از انیسون، زنیان، سیاهدانه و زیره به عنوان ادویه در غذا
8- یک قاشق غذاخوری سکنجبین سه نوبت در روز بعد از غذا
